Historia gotowości złożenia swego syna Izaaka w ofierze Bogu przez Abrahama jest powszechnie znana (Genesis 22.1 – 19). Jednak w jednym z manuskryptów z Qumran (4Q225) znajdujemy fragment tekstu uznawany za apokryf „Księgi Jubileuszów” i datowany na I wiek p.n.e., który zawiera nieco inną wersję w tym pewną istotną zmianę.
Cytuje za: „Rękopisy znad Morza Martwego Qumran – Wadi Burabba'at – Masada” Piotr Muchowski The Enigma Press Kraków 1996. Nawiasy kwadratowe oznaczają tekst zrekonstruowany. Pomijam numerację wewnętrzną w tekście.

Frag. 2 kol. 1
(…) I urodził się ukochany syn [Abraha]mowi. Nadal mu imię Izaak. Wtedy przybył Książę Wrogości do Boga, aby wywołać wrogość Abrahama z powodu Izaaka. I powiedział [B]óg [do Abra]hama; weź twego syna Izaaka, [twego] jedynego […] […] i złóż m[i] go jako ofiarę całopalną na jednej z [wysok]ich gór [… powiem] ci. Ws[tał] tedy [i po]sze[dł] od studni […] […] i uniósł Ab[raham]
Frag. 2 kol. 2
[jego ocz]y, [i oto był] ogień.[Na]łożył [drewna na Izaaka. Swego syna, i poszli razem.] Izaak powiedział do Abrahama, [swego ojca; Oto ogień i drewna, lecz gdzie jest jagnię] na ofiarę całopalną? Wtedy Abraham powiedział do [Izaaka, swego syna: Bóg upatrzy] sobie [jagnię]. Izaak powiedział do swego ojca: Z[wiąż mnie dobrze …] Święci aniołowie stali płacząc nad [ołtarzem...] jego syna z ziemi. Aniołowie w[rogości...] radośni i mówili: Teraz zginie. I [przy rym wszystkim książę wrogości sprawdzał czy] okaże się słaby i czy nie okaże się wiarygodny A[raham wobec Boga. Zawołał:] Abrahamie, Abrahamie! Wtedy powiedział on: Oto jestem. I powiedział: Te[raz wiem, że …] nie będzie kochać. Bóg JHVH błogosławił Iza[aka przez wszystkie dni jego życia. (…)

W związku z tym nasuwają mi się poniższe kwestie:
- Czy już w czasach powstawania tego manuskryptu (I w. p.n.e.) a może i wcześniej, istniały pewne wątpliwości wobec tej opowieści, które istnieją i dzisiaj (np. Kierkegaard) - i wprowadzając Księcia Wrogości, chciano w ten sposób usprawiedliwić Boga, zdjąć z Niego przynajmniej część odpowiedzialności za to żądanie, bądź zmodyfikować jego znaczenie?
- Kim jest Książę Wrogości, czy należy doszukiwać się tu paraleli z Księgą Hioba?
- O co chodziło w wywoływaniu wrogości Abrahama? Wobec kogo? I co taka wrogość mogła oznaczać w kontekście całej tej historii?
- Prośba Izaaka „zwiąż mnie dobrze” precyzuje stosunek Izaaka do tej ofiary – co nie jest powiedziane w Biblii.
- Podział między aniołami i ich reakcje – czegoś takiego nie ma w Biblii. Występujący tam tylko jeden anioł przekazuje jedynie polecenia i w imieniu Boga ocenę postępowania Abrahama.

Nie wiem, czy należy, ale taki pomysł (wyglądający na tłumaczenie, usprawiedliwienie Bożego "sprawdzianu") pojawia się także w talmudzie (Sanhedryn 89b)
http://www.halakhah.com/pdf/nezikin/Sanhedrin.pdf



Można powiedzieć, że próby usprawiedliwienia (widoczne w midraszach, talmudzie, czy tym tekście, który przedstawiłeś) pokazują, iż człowiek dojrzał moralnie. Zrozumiał, że składanie ofiar z ludzi nie jest dobre i nie może się podobać Bogu Jedynemu (bo chyba się zgodzimy, że skoro Lud Wybrany uciekał się do kultów ludów ościennych, a ludy te praktykowały ofiary z ludzi to pewnie i ta praktyka została przejęta), więc próbuje odpowiedzieć - skąd w świętym Piśmie takie dziwne żądanie...

Trochę obok tematu dopowiem, że wg. mnie Bóg ukazuje w tej historii, iż podoba Mu się ufność i gotowość Abrahama do poddania się boskiej woli, ale On takich ofiar nie wymaga i ich nie chce.
Dlaczego nie mógł tego przekazać wcześniej? Bo człowiek nie był gotowy, jeszcze nie doewoluował do momentu, w którym mógłby to zrozumieć.
Dalej w Piśmie jest to już z mocą podkreślane: Kpł 18,21; 2 Krl 16,3; 2 Krl 17, 17; 2 Krl 21, 6; Jr 7, 31-34; Jr 19, 6-15; Ez 20,31; 2 Krl 23, 10

Oprócz tego próby tłumaczenia Boga wynikają więc z niezrozumienia przekazu jaki ze sobą niesie ta historia.
Wg mnie mówi ona właśnie o otwarciu się ludzkiego sumienia na nowy przekaz, o dojrzewaniu człowieka do pewnych wniosków.

Uprzednio składanie ludzi bogom w ofierze nie było postrzegane jako złe, w Biblii nazywa się to eufemistycznie, ot po prostu przeprowadzaniem przez ogień.
Widać to zresztą po braku protestów u Abrahama na nakaz złożenia syna na ołtarzu.
Parę rozdziałów wcześniej targuje się z Bogiem o Sodomę, chce uchronić niewinnych ludzi od kary boskiej. A gdyby chodziło o złożenie ich Bogu w ofierze? Czy targowałby się równie namiętnie? Ja zakładam, że nie, bo ofiara dla Boga - rzecz święta.
Czy to nie dziwne dziś dla nas, że nie próbuje w ten sam sposób ocalić syna?
Widocznie nie mieściło mu się to dotąd w głowie, że można Bogu odmówić ofiary, której żąda. Widocznie było to naturalne, że Bóg może wymagać ofiary z człowieka, widocznie (do czasu) nie było to ówczesnemu człowiekowi wogóle dziwne.

Ad.MARIEL
Dziękuję za ten link. Nie znałem tego ujęcia.

Na pewno ofiary ludzi w kręgu epoki i lokalizacji biblijnej miały miejsce, raz że są wspominane mniej lub bardziej jasno w Tekście, dwa było to zjawisko powszechne (żeby nie powiedzieć naturalne) w wielu kulturach i religiach. Mamy to również wspomniane w tekstach z Qumran: „[...] wybrali synowie Izraela ich obecność zamiast [obecności Boga.] [Składali ofi]ary ze swych synów demonom fałszu. Wtedy rozzłościł się na nich Bóg. /4Q244 ; I w p.n.e./.
Tutaj jest wyraźnie powiedziane, komu były składane takie ofiary, ale w ST takie jednoznaczne to już nie jest. Warto też zwrócić uwagę, że mamy tu określenie „Bóg”. Ponieważ w innych miejscach tłumacz operuje również tetragramem (JHVH), zakładam, że jest to przetłumaczony termin Elohim (względnie El).
Z tej samej groty mamy rękopis (4Q246) pochodzący z tego samego okresu w którym czytamy: „Syn Boży będą mówili o nim. Synem Najwyższego będą go nazywać.” Oscyluje to w kierunku terminologii Nowego Testamentu, więc przedstawiona przez Ciebie teza o pewnego rodzaju ewolucji świadomości człowieka i jego dojrzewaniu znalazła by tu potwierdzenie. Jest to zresztą pogląd kuszący i na pewno prawdopodobny, choć można znaleźć i inne wyjaśnienia.
A to, że Abraham potrafił długo i – powiedzmy - 'profesjonalnie' wykłócać się o owe miasta (gdzie się tego nauczył?!), zawsze mnie męczyło i uznawałem jako poważny zarzut pod jego adresem. To tutaj zapomniał o szacunku do Boga? O grzeszne skądinąd miasta potrafił się tak skutecznie wykłócać, a w sprawie własnego syna nie otworzył ust? To ma być wzór do naśladowania i patriarcha narodu? Na pewno wydawało mu się naturalnym, że Bóg żąda ofiary z człowieka i nie dziwił się temu. Ale jeśli tak – to należy (moim zdaniem) przewartościować pewne opinie na temat tego Boga i zadać sobie pytanie czy jest to ten sam Bóg Ojciec o którym mówił Jezus.
Ale to inny temat.

Kilkakrotnie wskazano, że robiono tak "na cześć Molocha", ale w paru innych przypadkach rzeczywiście odnosi się wrażenie, że w ten sposób służono także Wiekuistemu.



Faktycznie inny, ale jak tak podsumowałeś to nie mogę tego zostawić zupełnie bez odpowiedzi, bo co jest winny Bóg, że był postrzegany przez pryzmat pogańskich bogów sąsiadów narodu wybranego?
Jestem pewna, że jeśli Abraham nie był zdziwiony poleceniem Boga, to tylko dlatego że równocześnie służono innym bogom i podobnie jak im (w podobny sposób) próbowano służyć Bogu Jedynemu. Przecież Bóg wyraźnie zabrania składania ludzi w ofierze (...czego nie nakazałem i co nie przyszło mi nawet na myśl; wersety dwa posty wyżej) a historia Abrahama jest pierwszą, która pokazuje że nie takiej chce ofiary.

Podejrzewam, że były i wcześniej.

Najpewniej tak. Podobnie uczyniono z innymi historiami biblijnymi, które opisują czyny Boga,
a które w Księdze Jubileuszów (której autorem miał być Mojżesz)
były opisane jako wykonane przez Księcia lub podlegające mu demony.

viewtopic.php?f=1&t=27404 - faraon, zamach i napletki Wj4,24
viewtopic.php?f=1&t=2441 - Jak interpretować Wj 4, 24-25?
viewtopic.php?f=1&t=21234 - Pewne sprzeczności i wątpliwości (Wj 10 i 12)
viewtopic.php?f=1&t=10142 - Księga Wyjścia
viewtopic.php?f=1&t=3233 - "Tak mówi Pan: O północy przejdę przez Egipt. I pomrą
viewtopic.php?f=1&t=11491 - Bogowie Egiptu pokonani - nadeszła wolność

Księga Jubileuszów natomiast przedstawia to tak:

(1) A w szóstym roku trzeciego tygodnia czterdziestego dziewiątego jubileuszu
odszedłeś i mieszkałeś w kraju Midian pięć tygodni i jeden rok.
I wróciłeś do Egiptu w drugim tygodniu drugiego roku pięćdziesiątego jubileuszu.
(2) I wiesz, co mówił On do ciebie na Górze Synaj
i co książę Mastema pragnął z tobą zrobić, kiedy wracałeś do Egiptu.
(3) Czy nie chciał z całą swoją mocą zabić cię i wyrwać Egipcjan z twojej ręki,
kiedy zobaczył, że zostałeś posłany by wykonać sąd i pomstę na Egipcjanach?
(4) I ja wyrwałem cię z jego ręki i dokonałeś znaków i cudów, do których wykonania w Egipcie
przed Faraonem, przed całym jego domem, przed jego sługami i jego ludźmi zostałeś posłany.
(5) I Pan dokonał wielkiej pomsty na nich w imieniu Izraela (...)
(9) I Książę Mastema stanął przeciwko tobie i próbował wepchnąć cię w ręce Faraona
i pomagał egipskim czarownikom, i stanęli naprzeciw tobie.
(10) Pozwoliliśmy im czynić zło, ale nie pozwoliliśmy, by uleczenie przyszło przez ich ręce.
(11) I Pan przyłożył im wrzodami złośliwymi, tak że nie byli w stanie stać,
bo wyniszczyliśmy ich tak, że nie mogli uczynić ani jednego znaku.
(12) I mimo tych wszystkich znaków i cudów książę Mastema nie okrył się wstydem,
bo nabrał odwagi i krzyknął do Egipcjan, by cię ścigali ze wszystkimi siłami Egipcjan,
z ich rydwanami, i z ich końmi, i z wszystkimi zastępami ludu Egiptu.
(13) I stanąłem między Egipcjanami a Izraelem, i wyrwaliśmy Izrael z jego ręki, i z ręki jego ludzi,
i Pan przeprowadził ich przez środek morza jak po suchym lądzie.
(14) I wszystkich ludzi, których sprowadzil do ścigania Izraela,
Pan, nasz Bóg, wrzucił ich w środek morza, w głębie otchłani, poniżej dzieci Izraela,
tak jak ludzie Egiptu wrzucili ich dzieci do rzeki.
Wziąl pomstę na milionie z nich, i tysiąc silnych i prężnych mężów zostało wygubionych,
przez wzgląd na ssących piersi z twego ludu, których oni wrzucili do rzeki.
(15) I czternastego dnia i piętnastego i szesnastego i siedemnastego i osiemnastego
książę Mastema został związany i uwięziony za dziećmi Izraela, tak że nie mógł ich oskarżyć.
(16) I dziwewiętnastego uwolniliśmy go, żeby móg pomóc Egipcjanom i ścigać dzieci Izraela.
(17) I zatwardził ich serca i uczynił ich upartymi, i dokonał się zamysł Pana, naszego Boga,
tak że mógł porazić Egipcjan i wrzucić ich w morze.
(18) I czternastego /dnia/ związaliśmy go, żeby nie mógł oskarżyć dzieci Izraela
w dzień, kiedy prosili Egipcjan o naczynia i stroje, naczynia ze srebra i naczynia ze złota i naczynia z brązu,
żeby zniesławić Egipcjan w rewanżu za niewolę w której siłą kazali im służyć.
(19) I nie wywiedliśmy dzieci Izraela z Egiptu z pustymi rękami.
\\rozdz. 48

(1) Pamiętaj przykazanie, które Pan przykazał ci odnosnie paschy,
że będziesz świętować ją w swoim czasie czternastego w pierwszym miesiącu,
że zabijesz ją przed zmrokiem, i że spożyją ją przez noc wieczorem piętnastego od czasu zachodu słońca..
(2) Bo na tę noc - początek święta i początek radości - jadłeś paschę w Egipcie,
kiedy wszystkie moce Mastemy zostały uwolnione, by zgładzić wszystkich pierworodnych w ziemi Egiptu,
od pierworodego Faraona, do pierworodnego niewolnicy, aż do bydła.
\\rozdz. 49; por. Liczb 3:13


Por. też:
viewtopic.php?f=46&t=22661 - Ilu ludzi zabił diabeł?
viewtopic.php?f=1&t=19825 - Biblijna sprzeczność
//2 Samuela 14:1 kontra 1 Kronik 21:1

http://en.wikipedia.org/wiki/Mastema

Paralele same się narzucają, z tym że tutaj angeologia jest bardziej rozwinięta (podobnie jak w Ks. Enocha).

Na to szatan odpowiedział Panu:
Skóra za skórę. Wszystko, co człowiek posiada, odda za swoje życie.
Wyciągnij, proszę, rękę i dotknij jego kości i ciała*. Na pewno Ci w twarz będzie złorzeczył.
(Hioba 2:4-5)

*Syn to w pewnym sensie "kości i ciało" ojca.

Literatura apokryficzna właśnie bazuje na tym, że czegoś nie ma w tekstach kanonicznych,
a według autorów tego typu utworów zdaje się być tym, co się wydarzyło lub zostało powiedziane
(tudzież w późniejszej wizji ważna osoba objawiła, że "to prawda")
i pokuszono się o to, żeby nie zostawić takich "białych plam".

Zawołał doń ojciec: Synu mój! śniło ml się, że ofiarowałem cię Bogu; zastanów się i powiedz co myślisz o tem?
Ojcze mój! zawołał, rób co rozkazano, jeżeli podoba się Bogu zobaczysz mnie, znoszącym wszystko z męztwem.
I gdy obaj z rezygnacją zdali się na wolę boską, wtenczas gdy Abraham położył syna twarzą ku ziemi
Zawołaliśmy na niego: Abrahamie!
Uwierzyłeś w widzenie jakie miałeś! po tem poznajemy cnotliwych.
To była próba stanowcza. Wybawiliśmy jego syna wielką ofiarą.
Zachowaliśmy mu w potomności chwałę tego powitania.
Pokój niech będzie Abrahamowi. Tak nagradzamy przestrzegających cnotę.
On jest jednym z naszych sług wiernych.
(Koran 34:101-111)(Buczacki)

http://www.regent.edu/acad/schdiv/newsandevents/charles-holman-honorary-lecture-series/Stuckenbruck_DemonsDSSOutline_Oct2009.pdf
(“The Demonology of the Dead Sea Scrolls”, L.T. Stuckenbruck)

http://www.sacred-texts.com/bib/jub/jub39.htm
\\Mastêmâ proposes to God that Abraham shall be put to the Proof
http://www.sacred-texts.com/bib/jub/jub40.htm
\\The Sacrifice of Isaac: Abraham returns to Beersheba


Nie wiem, czy przynależy to do kolejnego zdania,
ale na końcu linii jest "...jak spadająca gwiazda (כזיקיא)".
http://cal1.cn.huc.edu/showachapter.php?fullcoord=444022460201
http://otstory.wordpress.com/2008/02/27/4q246-4qaramaic-apocalypse/
http://www.ibr-bbr.org/files/bbr/BBR_1995_03_Cook_4Q246.pdf

viewtopic.php?p=671406#p671406 - Abraham 5 przykazanie
viewtopic.php?f=1&t=30621 - Ofiary z ludzi dla JHVH?

Ale epizod, w którym dzieci (a więc i synowie) Hioba giną ma miejsce rozdział wcześniej i Hiob wychodzi z tej próby zwycięsko.
"W tem wszystkiem nie zgrzeszył Ijob, a nie przypisał Bogu nic nieprzystojnego"

...więc tutaj kości i ciało to po prostu kości i ciało, albo może merizm, pokazujący że wszystko co Hiob posiadał, cały Hiob bez reszty powinien być doświadczony (... i wtedy Bóg zobaczy jak będzie mu złorzeczył).

Jak najbardziej, ale ten tekst miał być wyjaśnieniem na pytanie Gorgiasza o próbę wobec Abrahama.
W rozdziale 16 Księgi Jubileuszów jest wskazane, że Abraham był wiernym w doświadczeniach przez swój kraj, przez plagę, przez zamożnych królów, przez swoją żonę, kiedy była wydarta /od niego/, przez obrzezanie, przez Izmaela i Hagar, jego niewolnicę, kiedy ich oddalił. Książę Mastema powiedział Bogu, że Abraham pokochał Izaaka, jego syna i upodobał sobie w nim ponad wszystko inne. Bóg - z inicjatywy Mastemy - miał rozkazać złożyć w ofierze całopalnej Izaaka, by zobaczyć, czy i tym razem Bóg odnajdzie w nim wierność, czy jego dusza nie będzie niecierpliwa, czy nie będzie ociągał się w czynie, tak jak wcześniej był wiernym i miłującym Boga, czyli inaczej, czy nie okaże wrogości Bogu poprzez nieposłuszeństwo temu rozkazowi.
W Księdze Hioba jest inaczej - tam los dzieci Hioba nie zależał od niego, a "wrogość" mogłaby być okazana jedynie słownie.

Teraz rozumiem, dzięki.

Ad. Elbrus.
Dziękuję za trud włożony w tak szczegółowo przedstawione materiały w tym temacie. Tylko że... hm... nie bardzo wiem jak to ująć. W źródłach pozabiblijnych mamy wprowadzonego Mastemę czy Księcia Wrogości. Czyli już wówczas zdawano sobie sprawę, że przypisanie bezpośrednio Bogu takiego żądania może budzić wątpliwości i to poważne. Nawiasem mówiąc rzuca to cień na posiadany przez nas tekst Księgi Hioba. A może istniała też inna wersja – bez Szatana, może to Bóg z własnej inicjatywy, tak jak w biblijnym przypadku Abrahama i Izaaka chciał doświadczyć Hioba? Jej zakończenie wydaje mi się zresztą sztuczne i nienaturalne, zwłaszcza kompozycyjnie – ale to moje zdanie.

A co do wątpliwości – to jednak nurtuje mnie przekonanie, że Bóg nie powinien żądać od człowieka wypełnienia takiego nakazu, nakazu chyba sprzecznego z głoszoną przez siebie moralnością (cokolwiek miałoby znaczyć to słowo, można je zastąpić „regułami postępowania wobec zarówno najbliższych jak i każdego człowieka”).

Co mogłoby być przyczyna takiego żądania? Ja wiem, z punktu widzenia człowieka, chcę oceniać Boga i wnikać w motywy Jego działania. Ale pomińmy wszelkie zastrzeżenia z tym związane. I zrobiwszy to założenie nasuwającym się motywem jest – strach. Bo Bóg się boi, że człowiek Go nie posłucha, że przedłoży miłość do drugiego człowieka, do najbliższego, do syna, nad miłość do Niego. Podstawa relacji między Bogiem i człowiekiem w ST jest przecież strach (patrz Sefer ha Bahir), strach człowieka wobec Boga. Ale może było też odwrotnie, co z oczywistych powodów musiało być jak najgłębiej ukryte? Może Bóg nie był pewny miłości człowieka a może – co ważniejsze – była na miejscu konkurencja? I dlatego tak bardzo Elohim bał się wspomnianego wyżej nieposłuszeństwa, bo na zasadzie antytezy Komuś Innemu mogło zostać okazane posłuszeństwo.

I ta przyczyna wydaje mi się najbardziej prawdopodobna. Bo kto w Gen 22.1 nakazuje złożyć Abrahamowi te ofiarę? Elohim. I o Elohim jest mowa w 22.3. I na wolę Elohim powołuje się Abraham w 22.8 i kolejno o Elohim jest mowa w 22.9. Ale kto wstrzymuje i odzywa się do Abrahama z nieba w 22.11 i zatrzymuje jego rękę? Ten sam Elohim? Nie. To anioł. Ale nie anioł Elohim, tylko anioł JHVH! Skąd ta nagła i niespodziewana zmiana? Ja wiem, że prawie wszyscy zakrzykną tutaj, że to przecież Imię Boga, czyli JHVH to imię Elohim. Tylko ja tak nie uważam (pisałem o tym w swojej książce), a przytoczony przykład potwierdza moje podejście.

I sądzę, że rywalizacja między Bogami (bo zarówno Księcia Ciemności, Mastemę jak i Satana a nawet rajskiego węża, można traktować jako zindywidualizowane bóstwa czy quasi-bóstwa), rywalizacja rodząca dodatkowy strach przed utratą wpływów, w tym konkretnym przypadku wpływu na człowieka, była prawdziwą przyczyną tej próby (a monoteizm wcale nie był wówczas jeszcze ustalony, zwłaszcza jak weźmiemy pod uwagę korzenie sumeryjskie biblijnych historii i możliwe odniesienia do Enkiego i Enlila). I widać, że istniały różne wersje tej historii i niekoniecznie wszystko doszło do naszych czasów w pierwotnej formie, a to co doszło - nie jest jednoznaczne.