Wypowiedź św. Pawła wg Listu do Rzymian 7.15 wg Biblii Tysiąclecia (wyd II) brzmi następująco: „Nie rozumiem bowiem tego, co czynię, bo nie czynię tego, co chcę, ale to, czego nienawidzę - to właśnie czynię”. Większość przekładów brzmi bardzo podobnie (np: Biblie Brzeska, Gdańska, Poznańska, Warszawska). Tę samą drogą idzie angielska Biblia Króla Jakuba. Na pierwszy rzut oka zawarta tu myśl może wydać się nieco zawikłana, ale po bliższym jej przyjrzeniu okazuje się sensowną, treściwą i logiczną. Problem pojawi się wówczas, gdy porównamy ją z oryginałem. Okaże się, że ma z nim niewiele wspólnego. Gorzej: drastycznie zmienia zawarty w nim przekaz, który (jak się okaże) mógł mieć istotny, wpływ na kształtowanie chrześcijańskiego światopoglądu a w konsekwencji całej kultury i myśli europejskiej.

A oto oryginał tego wersu:
Rz.7.15 ο γαρ κατεργαζομαι ου γινωσκο ου γαρ ο θελο τουτο πρασσο, αλλ ο μισω οτι ποιω
Słowa, które są tłumaczone jako „czynię” to: κατεργαζομαι, πρασσο, ποιω. Dlaczego trzy różne słowa były oddawane jednym?! Znaczenia greckie są zbliżone; czyżby w języku polskim brakowało takich bliskoznacznych terminów? Nic podobnego. Weźmy „Grecko – Polski Nowy Testament /wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi/ Oficyna Wydawnicza „Vocatio” Warszawa 1994 . Tutaj dosłowne tłumaczenie brzmi: „Co bowiem sprawiam, nie pojmuję; nie bowiem, co chcę, to dokonuję, ale co nienawidzę, to czynię.” Czyli można znaleźć różne słowa w języku polskim i przyporządkować je różnym słowom greckim. Dlaczego w tak wielu tłumaczeniach nie postępowano w ten sposób unifikując przekaz?
Wyodrębnijmy te czasowniki:
κατεργαζομαι - πρασσο - ποιω
sprawiam - dokonuję - czynię

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że autor używając trzech różnych czasowników, mówi o trzech różnych czynnościach. Co niegdyś oznaczały? Czym się różnią? A może w ogóle nie wiemy o czym jest tu mowa, skoro „czynię” oznaczało trzy różne słowa, to może nie oznacza żadnego? Przytoczone w nowym tłumaczeniu trzy polskie terminy niewiele nam pomogą, gdyż mogą być one używane zamiennie, w praktyce odnoszą się do tego samego pojęcia czy czynności i nie ma żadnej istotnej racji która wyróżniałaby konieczność użycia tego czasownika, a zdecydowanie wykluczałaby drugi lub trzeci w jakichś konkretnych okolicznościach.
Niewielkie niuanse różnic między nimi niczego nie wyjaśniają. Tłumacz widząc trzy różne słowa w oryginale słusznie oddał je trzema różnymi słowami w przekładzie, ale odnosi się nieodparte wrażenie, że nie wiedział na czym te różnice polegają. Jeśli zajrzymy do greckiego słownika, to stwierdzimy, że ich tłumaczenia są właściwie takie same, różniąc się głównie kolejnością w której są podawane. Sytuacja wydaje się beznadziejna. Nie widać sposobu rozszyfrowania pierwotnych znaczeń.

Jest jednak jeszcze jedna możliwość. Mamy tekst łacińskiej Vulgaty. Jest ona bardzo szanowana przez Kościół rzymskokatolicki i w 1546 roku na Soborze Trydenckim uznano, że można i należy ją traktować tak, jakby była oryginalnym tekstem. Nie to jednak jest najistotniejsze. Ważniejsze jest to, że w IV i V wieku nieco inaczej rozumiano tekst grecki (jak zresztą każdy inny), gdyż umysłowość i rozumienie świata przez ludzi sprzed półtora tysiąca lat siłą rzeczy musiało być inne niż dziś, i mając skalę porównawczą, tj możliwość skonfrontowania znaczeń tych samych terminów w dwóch językach, możemy uzyskać znacznie więcej informacji. Ale jest jeszcze coś: są bardzo poważne przesłanki aby twierdzić, że w owej epoce tłumacz (tłumacze - nie wszystko jest dziełem św. Hieronima) posługiwali się hebrajskimi tekstami Nowego Testamentu (nie chcę użyć słowa oryginał aby nie wzbudzać tu polemik na ten temat) i zdarza się, że łacińskie tłumaczenie jest zgodne z terminologią hebrajską, a koliduje z grecką. Przynajmniej tak jest w przypadku Ewangelii wg Mateusza. Przyznaję, że nie wiem jak ma się ta kwestia z listami Pawła, zwłaszcza, że w tym przypadku nie dysponujemy tekstem hebrajskim, który mógłby nawiązywać do oryginału.

Według Vulgaty wers ten brzmi:
Rz.7.15 Quod enim operor, non intelligo: non enim, quod volo bonum, hoc ago; sed quod odi malum, illud facio.
Już na pierwszy rzut oka widać, że tekst ten dodaje (na jakiej podstawie?) „bonum” i „malum”, czyli „dobre” i „złe”. Ale to nie ma zasadniczego wpływu na prowadzone tu rozumowanie. Przekład Wujka wszystkie czasowniki oddaje jako „chcę”. Zestawmy teraz wszystkie czasowniki łącznie:
κατεργαζομαι - πρασσο - ποιω
operor - ago - facio
sprawiam - dokonuję - czynię
czynię - czynię - czynię
Sprawdźmy, co mają nam do zaproponowania łacińskie znaczenia tych słów. Na szczęście okazuje się, że nie są tak jednorodne jak greckie, a poza tym niektóre ich pochodne funkcjonują w dzisiejszym języku. [korzystam ze słowników: „Nowy Słownik Podręczny Łukasza Koncewicza Warszawa 1894 ; „Słownik Łacińsko - Polski ks.Florjana Bobrowskiego Wilno 1905-1909” ; „Słownik Łacińsko – Polski pod red. Marian Plezi PWN Warszawa 1959-1979” oraz „Słownik Łacińsko – Polski oprac. Kazimierz Kumaniecki PWN Warszawa 1986]. Na ich podstawie rysuje się taki obraz podstawowych znaczeń (sensu) tych słów:
operor – pracować, zajmować się czymś, robić, trudzić się, być czymś zajętym, pracować nad czymś
ago – pędzić, prowadzić (bydło), poruszać (chmury, statki, wozy), poganiać, wprawiać w gwałtowny ruch, napędzać, (o roślinach:) róść,wypuszczać korzenie, liście, pączki
facio – robić, działać, czynić, sporządzać, wykonywać, urządzać, stwarzać (o bogach lub naturze), zrobić coś z kogoś, lub kogoś czymś, przemienić,
Widać, że drugi z czasowników „ago” wyraźnie różni się swoim znaczeniem od pierwszego i trzeciego, które znaczą prawie to samo. Ale w przypadku „operor” trzy słowniki na dalszych pozycjach podają jeszcze inne znaczenia: czynić ofiary, zajmować się obrzędami religijnymi, ofiary składać, oddać się zabobonom, bawić się naukami, ofiarować (Bogu). W przypadku „facio” znajdziemy natomiast: budować, rozbijać (obóz), bić lub zarabiać (pieniądze). Możemy powiedzieć, że „operor” dotyczy bardziej sfery działania związanej z boskością, a „facio” odnosi się bardziej do działań na planie ziemskim/fizycznym, działań przynoszących konkretne efekty. A w naszych tłumaczeniach nie ma żadnej różnicy.

Tyle na razie. Pytania brzmią: Dlaczego współcześnie te różnice są tak rzadko dostrzegane i w tylu tłumaczeniach były ignorowane? Wygląda na to, że świadomie i celowo. I postawione na wstępie: dlaczego użyto trzech różnych terminów, co one oznaczały?

W mojej ocenie powinieneś zadać te pytania tłumaczom, którzy dokonywali danego przekładu. Skąd my bowiem mamy wiedzieć na forum czym się kierowali wybierają daną wersję przekładu?

Ależ Yarpenie, przecież tu nie chodzi w wybór takiej czy innej wersji przekładu, tylko o pominięcie (prawie przez wszystkie tłumaczenia) różnic występujących w oryginale i wynikających konsekwencji z ich dostrzeżenia.

Wybacz, ale to jest dyskusja dla językoznawców. Ludzi, którzy grekę znają od podszewki. Nie wiem, czy znajdziesz takich na forum.

Drastycznie zmienia przekaz? To jak powinien brzmieć wg. Ciebie, żeby oddawał rzeczywisty przekaz? (bo przyznam, że jakoś dotąd nie roztrząsałam za bardzo tego fragmentu)

Postrzegam to inaczej. A kwestie związana ściśle z językoznawstwem w miarę przedstawiłem. Pozostają inne. Kluczowe.

Jestem głęboko przekonany, że są tu osoby, które będą miały coś do powiedzenia na ten temat i zechcą się tym podzielić.

Istota problemu polega na tym, że trzy różne słowa w grece (i łacinie), w językach nowożytnych są oddawane prawie zawsze przez jedno.
A jak powinien brzmieć przekaz - tego nie wiem. Przedstawiam tylko materiał do rozważań, dostrzeżony problem i swoje wątpliwości.
Choć mam tam jakąś luźną (bardzo luźną i nieuporządkowaną) hipotezę, niewartą zresztą przedstawienia; ale przede wszystkim chciałbym się dowiedzieć, co sądzą o tym inni.

Jak znajdę chwilkę to poszperam, a tę hipotezę możesz tak czy siak przedstawić (tylko pomyślałam, że jak piszesz o drastycznej zmianie przekazu to wiesz już jak powinien brzmieć prawidłowo)

Fakt tłumaczenia trzech różnych słów jednym słowem uważam już za drastyczną zmianę przekazu.

Robisz z igły widły. Sens zdania się nie zmienia nawet jeżeli każde z tych trzech słów greckich oddasz za pomocą jednego słowa "czynię".

A nie słyszałeś że "diabeł tkwi w szczegółach"? Bezczelny taki jest ...

Skąd ta pewność? A jeśli się zmienia? A jeśli to bardzo ważne zdanie? A może ukrywa się za nim coś niezwykle istotnego; no bo chyba tak bez powodu tekst nie byłby tak zmieniany...?

Stąd taka pewność, że zarówno "sprawiam", jak i "dokonuję", można oddać za pomocą "czynię". No już taka uroda języka polskiego, że to są synonimy.

Tak na szybko przeglądnąwszy R. Popowskiego to znaczenie i zastosowanie tych słów (greckich) jest tak podobne, że raczej mało prawdopodobne aby zmieniono sens zdania drastycznie. Zanim zacznę szukać to standardowo zapytam czy przejrzałeś komentarze do tego wersetu na Biblos.com?

Może i tak. Tylko że List do Rzymian (a nawet cała Biblia!) nie był pierwotnie spisany po polsku. Taki pech niestety. I to, że dzisiaj generalnie nie dostrzegamy wagi i znaczenia słów, nie oznacza, że zawsze tak było. Dwa tysiące lat temu na przykład - a to szmat czasu. I tłumacze Vulgaty użyli jednak trzech różnych słów. I jestem przekonany, że wiedzieli co robią.

Dzisiaj jest podobne. A kiedyś? Moim zdaniem w Piśmie nie ma nic (a przynajmniej z założenia miało nie być) niczego przypadkowego i nieznaczącego. Jeśli użyto tu trzech różnych słów, to musiało to mieć swoje uzasadnienie. I tłumaczenie łacińskie jeszcze to uwzględniało. Dlaczego nowożytne już nie? Mam szacunek do tłumaczy i nie sądzę, że zlekceważyli, nie zauważyli czy nie zdawali sobie sprawy, że trzy tak różne terminy można oddać jednym, tym samym słowem. Byłaby to nieodpowiedzialność i dyletanctwo. Raczej dokonali tego świadomie. Musiał więc istnieć bardzo ważny powód.

Nie. I nie otwiera mi się ta strona, zdaje się, że to facebook, a ja go nie mam. Ale to co wkleiłem, pochodzi sprzed wielu lat; nawet nie pamiętam kiedy to pisałem (uzupelniałem tylko Vocatio) i przez wiele lat szukałem w różnych książkach jakiegoś odniesienia do tego problemu. Nigdy nie znalazłem ani słowa.