Jeszcze raz o rozancu

HYACYNTHVS

„Jeszcze raz o różańcu” – („W Imię Boże”, 1944)
Ojciec Profesor I.M. Bocheński, O.P.

Przewodniczyłem kiedyś na jakimś zebraniu studenckim. Po doskonałej mowie jednego z kolegów zabrał głos inny i, ku powszechnemu zdziwieniu, zaczął niemal dosłownie powtarzać jego wywody. Przerwałem mu i powiadam: „szanowny kolega powtarza, zdaje się, słowa przedmówcy?” Na to tamten z niewzruszonym spokojem: „Tak jest, ale pragnę wywody przedmówcy jedynie podkreślić, uwypuklić i zaakcentować”.

Otóż obawiam się, że i ja w tym szkicu pragnę tylko podkreślić, uwypuklić i zaakcentować doskonałe wywody czcigodnego o. Krasińskiego, który napisał artykuł o różańcu. Ale, że sprawa jest dość ważna, mam nadzieję, że mi Szanowni Czytelnicy wybaczą to akcentowanie i uwypuklanie – tym bardziej, że nawet jeśli dwu ludzi to samo pisze, to nie to samo wychodzi. Ja nie potrafię tak pięknie rzeczy opisać jak ten ojciec – ale postaram się zrobić to moim zwyczajem ostro, chwytając – przepraszam za wyrażenie – byka za rogi i próbując główną trudność rozbić należycie.

A trudność jest taka u wielu spośród nas wierzących i umiejących się modlić chrześcijan: wydaje się im, że różaniec to jakiś podlejszy gatunek modlitwy. Powtarza się w nim przecież w kółko te same modlitwy, a właściwie tę samą jedną modlitwę „Zdrowaś Maryjo”. To może być dobre – powiadają – dla tych, którzy nie potrafią się modlić myślą, ale tylko klepać pacierze ustnie. Ja na szczęście umiem się lepiej pomodlić czy to z książeczki, czy nawet bez niej wznosząc myśl do Boga. A czyż w katechizmie nie napisano, że modlitwa to podniesienie duszy do Boga? Więc chyba nie ustawiczne ruszanie wargami w ten sam sposób? Jednym słowem, wielu dobrych chrześcijan nie ma zaufania do różańca, bo uważa go za czyste „klepanie”, to jest czysto ustną modlitwę.

Tym, którzy tak sądzą, powinien dać do myślenia fakt, że różaniec jest tak usilnie polecany przez Kościół. Od wielu już wieków nie ma chyba papieża, który by nie zalecał go wiernym. Od wielu wieków modli się na różańcu lud chrześcijański wszędzie po świecie. To samo jest już argumentem: bo przecież coś w tym różańcu być musi, skoro Kościół, znając się chyba na modlitwie, go zaleca, i skoro lud chrześcijański lgnie do niego w ten sposób. Co ciekawsze, nie tylko lud prosty, jacyś tam analfabeci. Różaniec mówią katolicy wszystkich szczebli umysłowych. Znałem sam owego słynnego ojca Lagrange, O.P., jednego z największych uczonych naszych czasów, o którym mówiono, że w małym palcu ma więcej wiedzy historycznej niż wielu profesorów uniwersyteckich w całej głowie. O. Lagrange mówił cały różaniec – zwyczajem zakonu św. Dominika – codziennie. Jeśli o żyjących wolno wspominać, jest taki prof. Maritain we Francji, znakomity filozof, którego jednogłośnie niedawno wybrali na prezesa międzynarodowego związku pisarzy. Sam widziałem, jak Maritain mówił pobożnie różaniec. Papież obecny, Pius XII (który, nawiasem mówiąc, do III zakonu oo. Dominikanów należy), też różaniec mówi – a trudno przecież przypuścić, żeby ci ludzie mądrzy, światli i wykształceni religijnie, nie umieli modlić się czy to z książki, czy całkiem myśłnie. To już jest argument, nad którym zastanowić się warto.

Ale oczywiście argument oparty na cudzym autorytecie nie wiele jest wart. Trzeba się zapytać dlaczego to tyle ludzi i tak znakomitych różaniec mówi i takie w nim ma zamiłowanie? Odpowiedź na to znajdziemy łatwo, jeśli zastanowimy się nad samą techniką modlitwy różańcowej, bardzo często u nas nieznanej, zwłaszcza jeśli chodzi o inteligencję.

Technika ta polega na tym, że podczas gdy ustami powtarzamy ciągle te same „Zdrowaśki”, myśl zwraca się nie do nich, ale do tzw. Tajemnic wygłaszanych na początku każdej dziesiątki. Innymi słowami, istotą różańca jest nie klepanie, ale rozmyślanie – nie „Zdrowaśki”, ale Tajemnice. Dobrze, ale skoro tak jest, po co w ogóle odmawiać te „Zdrowaśki”? Czy nie wystarczyłoby po prostu co parę chwil odczytać sobie jakąś Tajemnicę, a potem, przez powiedzmy trzy minuty, o niej pomyśleć? Otóż nie. Że nie wystarczałoby, można się przekonać doświadczalnie. Proszę spróbować samemu takiego rozmyślania bez różańca: idę o duży zakład, że nic z tego nie wyjdzie. Naturalnie, kto posiada odpowiednie przygotowanie – jak np. księża wychowani w dobrych seminariach i zakonnicy – ten potrafi modlić się bez słów nawet pół godziny. Ale kto tego przygotowania nie otrzymał, o zakład idę, że i trzech minut zazwyczaj nie wytrzyma przy rozważaniu jednej Tajemnicy.

Ale dlaczego odmawianie różańca mu w tym pomaga? Że pomaga, jest niezbytnym pewnikiem; natomiast co do powodu możemy tylko snuć domysły, oparte na świeżej jeszcze i niebardzo pewnej nauce zwanej psychologią. Psychologia zdaje się mianowicie uczyć, że człowiek nie potrafi nigdy w 100% ześrodkować się na tym, na czym chce. Zawsze część uwagi będzie gdzieś błądziła stronami. W tak zwanym ośrodku pola świadomości stoi wyraźnie to, co mnie zajmuje – np. ta kopica, pod którą podejrzewam istnienie stanowiska npla, albo ta Tajemnica, o której chcę rozmyślać; ale gdzieś na brzegu pola będą wspomnienia jakiejś myśli, inne kopice, domy, świadomość, że mnie lewa noga boli, że ławka czy grunt jest twardy i tak dalej. Co gorsze, owa nieześrodkowana część świadomości jest zmienna. To jakby uboczny strumyk wody ciągle zmieniający koryto i w różne strony się sączący. Grozi on wielkim niebezpieczeństwem: może ściągnąć do siebie główny nurt uwagi i wtedy przepadło wszystko, zwłaszcza kiedy o tak trudną rzecz jak o modlitwę chodzi.

Różaniec służy właśnie opanowaniu tego ubocznego strumyka, który kanalizuje i skupia około odmawiania „Zdrowaśków”. Skupia w sposób nietrudny, bezbolesny, pół-automatyczny i utrudnia skakanie nieześrodkowanej uwagi po dzikich polach. Co więcej: wobec tego, że skupia ją na słowach modlitwy do Matki Bożej, nawet gdy uwaga zostanie odwrócona od głównego przedmiotu, od Tajemnicy, sama treść tych słów ściągnie ją łagodnie ku właściwemu nurtowi.

Teraz możemy zrozumieć dlaczego różaniec może mówić i biedna niepiśmienna babcia pod kościołem i wielki uczony – zarówno grzesznik i duchowy barbarzyńca jak wielki święty. Bo słowa są te same, ale te słowa są tylko środkiem pomocniczym do treści: rozmyślania tajemnic. Naturalnie, że różaniec będzie inny u owej babci, inny u o. Lagrange’a – inny u mnie, inny u św. Jacka czy św. Stanisława Kostki. Ale w każdym wypadku, cudownym wprost środkiem do skupienia uwagi na myśl o sprawach Bożych są odwieczne słowa modlitwy powtarzane w koronce.

Bywają chwile, w których człowiek modli się doskonale, gorąco i żarliwie. Są inne, w których modlitwa idzie jak z kamienia – czasami człowiek nie może nic, prócz odmawiania słów. Jeśli chwila jest dobra, różaniec sprawi, że modlitwa stanie się jeszcze lepsza – przeszkadzać w każdym razie nie będzie. Jeśli będzie zła, umożliwi wprost modlitwę, która – trzeba o tym pamiętać – jest nie naszym prawem, lecz obowiązkiem. W skrajnych wypadkach posuchy duchowej, samo odmawianie słów, kiedy człowieka na nic innego nie stać, będzie przynajmniej aktem dobrej woli i miłości Bożej, który nam zapomniany nie będzie.

To właśnie chciałem o różańcu podkreślić, uwypuklić i zaakcentować z artykułu o. Krasińskiego. A najbardziej chciałbym podkreślić, że każdy żołnierz polski powinien, odwiecznym zwyczajem naszego wojska mieć przy sobie różaniec. To taka dobra rzecz, zwłaszcza w tych paskudnych chwilach bezczynnego wyczekiwania pod ogniem, w długich marszachsamochodowych i w tylu innych okolicznościach naszego dzisiejszego życia. Niech każdy, ale naprawdę każdy, sobie na te chwile sprawi różaniec, bez względu na to czy jest grzesznikiem wielkim czy średnim, czy jest bardzo mądry, czy bardzo nieuczony: bo różaniec jest najpiękniejszą książką i najlepszym towarzyszem życia dla wszystkich.