Wydaje mi się, że wiara w Chrystusa jest zawsze żywa, choć zasadniczo sama chrystologia zmienia się we własnym rozumieniu Jego Osoby. Tak czy inaczej, każda nowa formuła chrystologiczna jest bogatsza od poprzedniej, a poprzez to coraz bardziej uniwersalna. II Sobór Watykański zdołał ustalić warunki zbawienia (od ścisłej przynależności do kościoła do życia zgodnego z ewangelią), ustalił także wartość pracy ludzkiej (iż jest ona cząstką Misterium Chrystusa), a także bardziej otworzył się na świat poprzez ekumenizm. Jakże daleko tym ustaleniom od średniowiecznej patrystyki i scholastyki!

Na ustalenia II Soboru Watykańskiego wpłynęło, i to w znacznym stopniu, świadectwo życia i myśli Ojca Piotra Teilharda de Chardin, który, jak to kiedyś w odrębnym wątku pisałem, odnalazł w sposób koherentny naturalne przedłużenia rzeczywistości czysto naturalnej (świat, ziemskość) w rzeczywistość czysto duchową (Bóg, mistyka). Nie zrezygnował on ze świata, lecz, jak zaznaczyłem, włączył świat (lub światowość) w ogólną naukę o Chrystusie, Którego traktował jako Obecność Absolutną (panchrystyzm) a zarazem jako punkt dojrzałej ludzkości, zwany Punktem Omega (tożsamość z Chrystusem Zmartwychwstałym).

Ojciec Teilhard wspaniale rozwinął fenomenologię chrześcijańską, albowiem wzbogacił ją o perspektywę ewolucyjną. Ale - co bardzo ważne - nie do końca wyjaśnił metafizykę, która pozostawała jak gdyby "do rozstrzygnięcia" uważnemu Czytelnikowi.

Dlatego pytam Was wszystkich: skoro na gruncie filozofii chrześcijańskiej zaznaczył się nurt łączący porządek przyrodzony i nadprzyrodzony, ujęty w jednej, ewolucyjnej perspektywie, to czy nie powinniśmy, przynajmniej pobieżnie, nakreślić metafizyki, która opierała by się na tej samej zasadzie: to, co niższe wchodzi w skład tego, co wyższe.
Wydaje mi się, iż problem wymaga rozstrzygnięcia następujących kwestii:

1. Strukturalizm a personalizm
2. Chrystologia a historia naturalna
3. Etyka a determinizm
4. Celowość stworzenia
5. Mechanika a spontaniczność

Wszystkie te kwestie muszą być tłumaczone przede wszystkim przez pryzmat człowieka.