abp Józef Michalik

Biskupi nie chcą zamykać radia, bo widzą jego wartość w promowaniu modlitwy, w głoszeniu katechezy, w promocji nowych rozwiązań społecznych, nawet w wypracowywaniu dobrej polityki, moralnej, opartej na prawdzie. Ale jest różnica między polityką a partyjnością, między zaangażowanie się w politykę i w promocję partii.

Pewnie znajdzie się ktoś, kto stwierdzi że "te komuchy z GW na pewno coś przekręciły, wycięły...". Nic to.

2006-04-17 11:31:49
Abp Michalik o „partyjnym zaangażowaniu” katolickich środowisk
Radio Watykańskie/J

Partyjne zaangażowanie wprowadzające w Kościele wiele niepokoju zarzucił „niektórym katolickim środowiskom” metropolita przemyski abp Józef Michalik.

W homilii podczas rezurekcyjnej Mszy w przemyskiej katedrze przewodniczący Episkopatu wymienił w tym kontekście „Tygodnik Powszechny” i „Radio Maryja”. Dodał przy tym, że biskupi nie chcą zamykać ani krakowskiego czasopisma ani rozgłośni z Torunia.

Abp Michalik przypomniał, że Kościół nie może być partyjny, bo musi być otwarty na innych i „przestrzega przed zaangażowaniem się zakonnika w to co partyjne”. Zadaniem zaś i obowiązkiem Kościoła jest przestrzeganie przed niebezpieczeństwami partyjności w Kościele.

Przewodniczący Episkopatu pytał: „Czy to nie jest zgorszenie, że politycy pochodzący z tego samego obozu, głoszący społeczną naukę Kościoła, nie pomagają sobie. A przecież naród zmęczony dotychczasową korupcją ich obdarzył zaufaniem. Niestety zabrakło ludzi gotowych do zaniechania własnych ambicji, do poniesienia ofiar we wspólnej sprawie” - mówił w Przemyślu abp Józef Michalik.

ZA: http://info.wiara.pl/index.php?grupa=4&art=1145266344

Katolickie media i polityka

Stawianie na jednej płaszczyźnie „Tygodnika Powszechnego” i Radia Maryja jest czystą demagogią
Z Ewangelii nie można wyprowadzić politycznego modelu społeczeństwa, rządu czy partii. Kościół pozostaje więc społecznością ponadpartyjną, nie identyfikuje się z żadną partią i żadna partia nie ma prawa go reprezentować. Ma służyć dobru całej wspólnoty i otwierać się na wszystkich ludzi dobrej woli.

Przekonanie, że katolickim mediom nie wolno dotykać problemów politycznych, bywa używane jako magiczne kryterium katolickości. Jest to efekt lansowanej w PRL ideologii, ale nie wyłącznie. Kard. Joseph Ratzinger w eseju dołączonym do wznowionego w 2000 r. „Wprowadzenia w chrześcijaństwo”, napisanego w 1968 r., zwraca uwagę na wywodzący się z XIX w. pogląd, że religia jest zjawiskiem subiektywnym, że należy do sfery prywatnej człowieka i że jako taka nie może wpływać na bieg dziejów. Nie bez wpływu marksizmu – pisze ówczesny prefekt Kongregacji Nauki Wiary – zapanowało przekonanie, że wybawienie człowieka dokonuje się na drodze działalności politycznej i gospodarczej: tylko w tej sferze kształtuje się przyszłość, a rozprawianie o Bogu nie ma związku ze sferą praktyki i z rzeczywistością. Język religijny może mieć, co najwyżej, znaczenie symboliczne, np. kiedy w postaci Chrystusa widzi się ucieleśnienie cierpiących i pokrzywdzonych. W ten sposób, zdaniem Ratzingera, wiara znów została zamknięta w getcie, tym razem w „braku funkcji”.

Niezależność i autonomia...

Negatywny stosunek do politycznego zaangażowania Kościoła można zrozumieć w świetle zaszłości historycznych. Chrześcijaństwo, zrodzone z niewielkich, marginesowych wspólnot, stało się siłą polityczną i Kościół katolicki przez stulecia był potężnym aktorem wielkiej, światowej polityki. Połączenie roli politycznej z rolą głosiciela Ewangelii nie najlepiej służyło apostolskiej misji i Kościół z roli politycznego protagonisty, nie zawsze z własnej inicjatywy, szczęśliwie się wycofał. Zostało to jasno wyrażone w dokumentach Vaticanum II i wcielone w życie w praktyce rządzenia Kościołem ostatnich pięciu papieży.

Warto przypomnieć w ogólnym zarysie zasady, których się w tej materii trzyma Kościół katolicki. Uznaje mianowicie, że państwo i Kościół są – każde w swej dziedzinie – niezależne i autonomiczne, a Kościół w żadnym przypadku nie chce się wtrącać w rządy państwa ziemskiego, od państwa zaś oczekuje wzajemności.

W społeczeństwach pluralistycznych właściwe stosunki między wspólnotą polityczną a Kościołem polegają na tym, że Kościół:
- prowadzi ludzkość do Królestwa Bożego i nie dąży do władzy politycznej;

- służy transcendentnemu wymiarowi osoby ludzkiej i dobru wspólnemu, nie angażując się w mechanizmy uprawiania polityki;

- wciela się w konkretne narody i kultury, nie utożsamiając się ze wspólnotą polityczną;

- wzywa do sprawiedliwości społecznej i solidarności, lecz nie wiąże się z żadnym ustrojem;

- oświeca ludzkie drogi światłem Ewangelii, ale nie wytycza własnej „drogi”, jakoby zawierającej optymalne z chrześcijańskiego punktu widzenia rozwiązania społeczno-ustrojowe.
Z Ewangelii nie można bowiem bezpośrednio wyprowadzić politycznego modelu społeczeństwa, rządu czy partii. Kościół pozostaje więc społecznością ponadpartyjną, nie identyfikuje się z żadną partią i żadna partia nie ma prawa go reprezentować. Kościół ma służyć dobru całej wspólnoty i otwierać się na wszystkich ludzi dobrej woli.

...ale nie milczenie i izolacja

Nikt nie oczekuje od Kościoła, że zamknięty w wieży z kości słoniowej nie będzie się angażował w sprawy polityczne. Przeciwnie: z milczenia w pewnych sytuacjach czyni się Kościołowi zarzut. Wpływ na bieg spraw politycznych papieży od Jana XXIII do Jana Pawła II jest oczywisty. Janowi Pawłowi II stawiano w tej materii zarzut niekonsekwencji. Mówiono: potępił teologię wyzwolenia, a wspierał na różne sposoby polską „Solidarność”. Problem teologii wyzwolenia zresztą jasno omawia w cytowanym na wstępie eseju kard. Ratzinger. Rzecz w tym, że Kościół nie godził się na instrumentalizowanie religii i (zdeformowanej) Ewangelii oraz na angażowanie się ludzi Kościoła, konkretnie księży, w walkę polityczną. Nie godził się, by ich działalność zmieniała oblicze wiary i Kościoła. Zaangażowanie w „Solidarność” miało natomiast charakter moralny. Różnica między tworzeniem „Kościoła klasowego” a solidarnością międzyludzką jest chyba ewidentna.

Sobór uczy, że katolicy świeccy, przygotowani do tego i znający katolicką naukę społeczną, mają wręcz obowiązek uczestniczenia w życiu publicznym. Jednak mają to czynić na własną odpowiedzialność. Nie jest powołaniem biskupów znajdowanie konkretnych rozwiązań dla pojawiających się kwestii. Świeccy politycy muszą tu polegać na własnej mądrości oświeconej wiarą. Nikomu nie wolno, gdy chodzi o konkretne rozwiązania społeczno-ustrojowe, domagać się sankcji autorytetu kościelnego wyłącznie dla swego stanowiska.
Katolicy zaangażowani w publiczną działalność podejmują więc odpowiedzialność za wprowadzanie w rzeczywistość polityczną zasad moralnych. Żeby temu sprostać, muszą się nauczyć sztuki dialogu i przekonywania, uczestniczenia w publicznej debacie, w której się wypracowuje demokratyczny consensus. Szczególnie ważne jest tu zrozumienie pozytywnej roli kompromisu, przez który – nie przekraczając podstawowych zasad moralnych – odnajduje się wspólne rozwiązanie kwestii społecznych.

Że „przyjazny rozdział” nie gwarantuje braku napięć, pokazał dobitnie casus Buttiglione. Włoski polityk powiedział: „Według mnie, praktyki homoseksualne są grzechem. Ale nie ma to żadnych konsekwencji politycznych i absolutnie nie uważam homoseksualizmu za przestępstwo. Wiele rzeczy można uważać za niemoralne, ale nie mogą być z tego powodu zabronione. Zajmując sie polityką, nie rezygnuje się z poglądów moralnych”. Potraktowano to jak bluźnierstwo. Nie pomogło, że Buttiglione odwoływał się do kantowskiego „krystalicznego rozdziału między moralnością i prawem”; było bez znaczenia oświadczenie, że nie myśli o wprowadzaniu polityki karnej, ale że sięgnął do kategorii moralnych. Jego kandydatura na komisarza Unii Europejskiej okazała się nie do przyjęcia.

Kościelne i prywatne

Dopiero po przypomnieniu powyższego kontekstu można mówić o „mediach katolickich”.

Co do mediów kościelnych, np. wydawanych przez diecezje, sprawa jest jasna: są nośnikami stanowiska Kościoła. Jednak określenie „katolicki” również ma swoje konsekwencje. By nie było dwuznaczności, polski Episkopat podjął decyzję, że „nadzór nad działalnością kościelnych rozgłośni radiowych i stacji telewizyjnych ma Konferencja Episkopatu Polski”. Co się zaś tyczy innych katolickich mediów, muszą być one przez władze kościelne autoryzowane do używania przymiotnika „katolicki”. Nie podważa to zasady, że katolicy jako obywatele mają prawo i obowiązek uczestniczenia w życiu publicznym, a media katolickie stanowią jedną z form tego uczestnictwa. W tym ostatnim przypadku musi być czytelnie wyodrębnione to, co jest stanowiskiem Kościoła, od tego, co jest opinią redakcji, kontrowersją, debatą.

Jak rzecz jest skomplikowana, można zobaczyć na przykładzie perypetii Kościoła z Radiem Maryja, medium prywatno-kościelnym. Jeden z biskupów, który prosił o nieujawnianie nazwiska, pisał w przekazanej mi notatce do użytku Konferencji Episkopatu: „Nazwa »Radio kościelne-prywatne« jest więc wewnętrznie sprzeczna. To, co kościelne, nie jest prywatne. Można połączyć przymiotniki »katolickie-prywatne«, oczywiście mając zgodę władzy kościelnej na używanie przymiotnika »katolicki«.
Minimum, jakie winni uczynić biskupi diecezjalni, wszak to oni ex offo noszą i ponoszą odpowiedzialność za Kościoły Diecezjalne (por. kan. 392), to zdystansowanie się od RM działającego w obecnych strukturach. Dopóki biskupi nie będą mieli rzeczywistego wpływu na linię programową tego radia, nie może ono reklamować siebie jako »głos Kościoła«.

Zdystansowanie się biskupów diecezjalnych lub lepiej całej KEP od RM stawia sprawę jednoznacznie i dezawuuje ciągłe utożsamianie się RM z Kościołem, ale nie rozwiązuje jeszcze problemu ani prawnie, ani faktycznie. Prawnie – gdyż zostawia otwartym pytanie, kto jest podmiotem RM i kogo ono reprezentuje. Formalnie Zgromadzenie OO. Redemptorystów. Ich instancją zwierzchnią jest Generał i Kongregacja Spraw Zakonnych”.

Znamienne, że w jednym z komunikatów z posiedzenia Zespołu Duszpasterskiej Troski o Radio Maryja napisano, że „Zespół biskupów wyraził zadowolenie z oświadczenia dyrekcji RM o niepopieraniu jakiejkolwiek partii.

Zamiast konkluzji

Katolickie media nie mogą prezentować swego stanowiska jako jedynie słusznej, z punktu widzenia wiary, drogi. Z tego nie wynika, że mają milczeć w kwestiach politycznych. Krytyczna ocena filozofii i konkretnych posunięć władzy, publicznych wypowiedzi jej przedstawicieli itd., jest wpisana w naturę mediów. Zabiegiem demagogicznym jest twierdzenie, że krytyka partii rządzącej ipso facto oznacza akces do partii opozycyjnej. Krytyczna ocena sprawujących władzę, siłą rzeczy, wysuwa się na plan pierwszy.

Choć sprawa jest oczywista, warto dodać, że media katolickie nawet wtedy, kiedy bliższa jest im określona opcja polityczna, nie mogą sięgać wobec innych po oręż nienawiści, pogardy i pomówień. Czym innym bowiem jest spór merytoryczny, czym innym bezpardonowa walka frakcyjna, do której niestety niekiedy się sprowadza tzw. debata polityczna.

Jeśli w jakimś okresie swej historii redakcja „Tygodnika Powszechnego” uznała za swój obowiązek bezpośrednie zaangażowanie się w tworzenie kształtu odradzającej się Rzeczypospolitej, to okres ten dawno już przeszedł do historii. Sądzę, że dziś jeszcze za wcześnie na ocenę tamtych decyzji redakcji, choć zdaję sobie sprawę, że jej wybór na długo zaważył na wizerunku pisma, w oczach wielu czytelników negatywnie. Jednak stawianie na jednej płaszczyźnie zaangażowania politycznego „Tygodnika” i Radia Maryja jest czystą demagogią. Zresztą pomijając śmieszne zarzuty lansowania przez „Tygodnik” bliżej nieokreślonych idei liberalnych, zarzuty naszych krytyków szybko z płaszczyzny politycznej schodzą na całkiem inną.

Jak przedstawiciele każdej instytucji, także przedstawiciele instytucjonalnych struktur Kościoła nie lubią mediów, które nie chcą zostawić mediom laickim spraw trudnych i bolesnych. Powołując się na „zdrową polską tradycję” oczekuje się milczenia w sprawach, o których trąbią inne media. Nadprzyrodzony charakter Kościoła nie zmienia faktu, że kierują nim ludzie czasem słabi i omylni. Misją środków przekazu jest informowanie, a misją mediów katolickich jest z pewnością także próba zrozumienia trudnych zjawisk, które tylko pozornie są czarno-białe.

Jesteśmy dalecy od roszczenia sobie prawa do nieomylności. Nie sądzę też, by pisanie o trudnych sprawach Kościoła czy próby głębszego ich zrozumienia dzieliły ludzi. Fakty są faktami, a nie zgadzając się z propozycją ich wyjaśnienia czytelnik jest zmuszony do szukania wyjaśnień własnych. Nie ma w tym, jak sądzę, nic zdrożnego.

ZA: http://wiadomosci.onet.pl/1329871,720,kioskart.html

Marcin Przeciszewski, naczelny KAI, uważa, że abp Michalik chciał pokazać, iż niebezpieczeństwo upartyjnienia mediów katolickich dotyczy nie tylko Radia Maryja: - W latach 90. "Tygodnik Powszechny" był trybuną dla Unii Demokratycznej, potem Unii Wolności. Teraz jednak, odkąd naczelnym jest ks. Adam Boniecki, "Tygodnik", choć ma swoje sympatie i antypatie, wyleczył się z tego upartyjnienia i rzetelnie prezentuje nauczanie Kościoła. Nie widziałem tam też "aplauzu" dla eksksiędza Stanisława Obirka.

A sam ks. Boniecki skomentował: - Może arcybiskup Michalik nie ma czasu na czytanie "Tygodnika Powszechnego" i stąd taka diagnoza?

http://serwisy.gazeta.pl/wyborcza/1,34513,3288017.html

W kazaniu wielkanocnym przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski abp Józef Michalik powiedział, że "dzielące polskich katolików zaangażowanie polityczne dokonuje się często w imię Kościoła oraz ma dwie tendencje". Jedną widać w "Tygodniku Powszechnym" - "każe ona ufać liberałom, iść bardzo nowocześnie, na przekór zdrowej polskiej tradycji". Druga - to Radio Maryja i inne media ojca Rydzyka mylące politykę z upartyjnieniem.

Zrównanie "Tygodnika Powszechnego" z Radiem Maryja razi brakiem obiektywizmu. Głównego zarzutu wobec rozgłośni o. Rydzyka - upartyjnienia - nie można stawiać "Tygodnikowi", w którym dużo jest tematyki politycznej, ale zaangażowania partyjnego nie widać.

Zresztą język przewodniczącego Episkopatu jest bardzo daleki od precyzji. Co to właściwie jest "zdrowa polska tradycja"?

Użyte przez abp. Michalika słowa "aplauz dla eksksiędza" nie pasują do stanowiska, jakie zajęli wobec Stanisława Obirka (o niego tu pewnie chodzi) piszący o jego dramacie w "Tygodniku" księża. Właśnie - o dramacie. Nikt temu krytykowi Papieża nie klaskał. Autorzy "Tygodnika" starali się zrozumieć, co Obirka doprowadziło do porzucenia stanu duchownego, i pytali, czy słusznie postąpił.

Wreszcie: gdzie w krakowskim piśmie zarzucana mu przez arcybiskupa pogoń za sensacją negatywną? Pisze się tam po prostu o życiu, także kościelnym. A życie, jak to życie, dostarcza przykładów dobrych i złych.

Co zaś do Radia Maryja, to na pewno arcybiskup ma rację, że nie należy go zamykać, tylko wreszcie zmienić jego linię. Episkopat Polski, z abp. Michalikiem na czele, od niedawna ją krytykuje. Oby skutecznie.

http://serwisy.gazeta.pl/kraj/1,34308,3288018.html

Więc trzymajmy się tematu - RM. A nie odwracajmy kota ogonem ripostując "a biskup mówił też o TP". To, że skrytykowano TP, nie zmienia faktu że w pierwszej kolejności oberwało się RM, zresztą nie pierwszy raz.

Potwierdzasz stereotypy, Meritusie - chamstwo wobec wszystkich, którzy cokolwiek zarzucają RM. Nawet ludzi zasłużonych.

Marcin Przeciszewski, naczelny KAI, uważa, że abp Michalik chciał pokazać, iż niebezpieczeństwo upartyjnienia mediów katolickich dotyczy nie tylko Radia Maryja: - W latach 90. "Tygodnik Powszechny" był trybuną dla Unii Demokratycznej, potem Unii Wolności. Teraz jednak, odkąd naczelnym jest ks. Adam Boniecki, "Tygodnik", choć ma swoje sympatie i antypatie, wyleczył się z tego upartyjnienia i rzetelnie prezentuje nauczanie Kościoła. Nie widziałem tam też "aplauzu" dla eksksiędza Stanisława Obirka.

A sam ks. Boniecki skomentował: - Może arcybiskup Michalik nie ma czasu na czytanie "Tygodnika Powszechnego" i stąd taka diagnoza?

http://serwisy.gazeta.pl/wyborcza/1,34513,3288017.html

Dzięki GW wiemy, że arcb Michalik nie czyta Tygodnika Powszechnego oraz że osobą właściwą do egzegezy homilii Arcybiskupa jest red. Turnau.

- Czy przeszłe zasługi upoważniają do niereagowania na obecne zniewagi ?

- Czy przeszłe winy upoważniają do dyskwalifikacji obecnych zasług ?

Stanisławie - zaraz okaże się, że TP to podkupione pismo-córka GW, co

RM - tu bardziej pasuje mi określenie nacjonalizm niż integryzm [...]

A poproszę o to, czym niby pan Edelman znieważył, no i kogo. oby dokładnie.

06.04.2006
M. Edelman o Radiu Maryja

Marek Edelman wystosował list do Premiera PR - Pana Kazimierza Marcinkiewicza oraz do Marszałka Sejmu - Pana Marka Jurka wzywający ich do energicznych działań związanych z prezentowanymi na antenie treściami szerzącymi ksenofobię, szowinizm i antysemityzm.

Łódź, dnia 5 kwietnia 2006

Pan Kazimierz Marcinkiewicz
Prezes Rady Ministrów RP

Szanowny Panie Premierze,

Od 16 lat mamy wolną Polskę.

Powstała Ona z długotrwałego oporu społeczeństwa polskiego przeciwko władzy komunistycznej.
Powstała Ona z wieloletniej działalności KOR-u i pięknego zrywu do wolności, zapoczątkowanego w Stoczni Gdańskiej.
Powstała Ona ze słynnych kazań Jana Pawła II, które przełamały strach.
Powstała Ona z działań Lecha Wałęsy, Władka Frasyniuka, Zbyszka Bujaka, prof. Edwarda Lipińskiego, Jacka Kuronia, Adama Michnika, Karola Modzelewskiego, Henryka Wujca, Bronisława Geremka, Stefana Niesiołowskiego.

Powstała Polska demokratyczna, gdzie wszyscy obywatele mieli być równi, gdzie braterstwo i sprawiedliwość miało być naczelną zasadą Państwa.

Rząd Tadeusza Mazowieckiego stworzył podstawy do rozwoju gospodarczego i poprawy bytu całej ludności.

Po 16 latach w Polsce istnieje radiostacja „Radio Maryja”, która w swoich programach politycznych szerzy ksenofobię, szowinizm i antysemityzm, niektóre jej audycje nie odbiegają od hitlerowskiego Stűrmera.

Pan Premier, Pan Marszałek, ministrowie i niektórzy posłowie występują w tej rozgłośni, co podnosi jej rangę, czyni wiarygodną i sprawia wrażenie, że Państwo solidaryzuje się z linią polityczną Radia Maryja.

W społeczeństwie niestety zdarzają się występy rasistowskie jak np.: na stadionach lub graffiti na murach, które sieją nienawiść rasową, szowinizm i antysemityzm. Doświadczenie uczy, że od nienawistnych słów do zbrodniczych czynów jest czasem niedaleka droga.

Zwracam się do Pana Premiera i Pana Marszałka o podjęcie kroków, które wyeliminują ideologię szerzoną przez Radio Maryja w jej audycjach politycznych, nawet o zamknięcie radiostacji.
Wielokrotne interwencje opinii społecznej w tej sprawie jak dotychczas nie dały rezultatu.

Wzywam Pana Premiera i Pana Marszałka do energicznych działań, aby w wolnej Polsce taka propaganda nie miała miejsca, aby w wolnej Polsce wszyscy obywatele niezależnie od płci, wyznania i narodowości byli równi i czuli się jak u siebie w domu, a wolność słowa istniała tak długo jak długo nie zagraża demokracji.

Z poważaniem
Marek Edelman

Jednocześnie list tej samej treści wysyłam do Marszałka Sejmu RP Pana Marka Jurka.

ZA: http://demokraci.pl/index.php?do=news&navi=0001,0001&id=1841

Nie w pierwszej kolejności lecz drugiej

Pismo "Der Stürmer", wydane po raz pierwszy w 1923 roku, osiągnęło okresie swojego największego rozkwitu w 1938 r. nakład pół miliona egzemplarzy.

"Der Stürmer" charakteryzował się niesławnymi, pełnymi nienawiści karykaturami Żydów i połączeniem antysemityzmu z obsesjami pornograficznymi. Od 1927 roku na stronie tytułowej pisma znajdowała się stałe sentencja Heinricha von Treitschke "Żydzi są naszym nieszczęściem" (niem. "Die Juden sind unser Unglück").

Wydawnictwo Streichera wydało również antysemicką książeczkę dla dzieci pt. "Der Giftpilz" ("Trujący grzyb").

W czasie procesu norymberskiego w 1946 r. został Streicher [redaktor pisma - przyp.] uznany za winnego zbrodni przeciwko ludzkości i skazany na karę śmierci przez powieszenie. [...]

Streicher jest przykładem człowieka skazanego za zbrodnie przeciwko ludzkości, który sam osobiście nikogo nie zamordował. Jednak jego działalność propagandowa wydatnie przyczyniła się do tych zbrodni.

Abp Michalik ubolewał, że dzielące katolików zaangażowanie polityczne dokonuje się w imię Kościoła. Dostrzega w nim dwie tendencje, których wyrazem jest "Tygodnik Powszechny" i Radio Maryja, choć ani razu nie wymienił pełnych nazw tych mediów. Jedni każą "zaufać liberałom, iść bardzo nowocześnie, na przekór zdrowej polskiej tradycji", drudzy zwołują "ludzi uciekających pod sztandar źle zrozumianej narodowości, źle zrozumianego narodu, bo naród chrześcijański - to naród otwarty na innych, niezamykający się, nielękający się innych".

Dywagacje "o kim pierwszym i i o kim więcej" wydają mi się nieuzasadnione albo bez znaczenia.

Piotr - w tym momencie nie można powiedzieć, że różnice interpretacyjne są po obu stronach

na ogół w moim pojęciu tworzą dwa bieguny, przy czym żaden nie jest bardziej wiarygodny od drugiego w sferze informacyjnej.

PS. Cieszy mnie bardzo, że poprawia Ci się wzrok i przestajesz przypisywać mi poglądy, których nie wyrażałam