Bardzo dobrze. Ale wydaje mi się, że jest pewien problem.

Jeśli instytucje kontrolne mają spełniać swoje zadanie, to ich obsadzanie musi być mniej lub bardziej niezależne od wyborów do parlamentu.

Załóżmy więc, że rządząca partia przegrywa wybory i przechodzi do opozycji, jednak wciąż ma obsadzone swoimi ludźmi stanowiska kontrolne, posiadające prawo weta. W tych warunkach grozi nam taka patologia, że ludzie na tych stanowiskach będą wetować nie ustawy szkodliwe czy bezprawne, ale właśnie te pożyteczne i potrzebne. W interesie opozycji jest bowiem na ile to możliwe atakować wizerunek partii rządzących, a jeśli uda się sparaliżować ich rządy, to najpewniej społeczeństwo uzna, że rządzący nic nie robią albo wręcz że rządzą źle; a zresztą zaraz włączy się opozycyjna propagandówka i dokończy dzieła.

Takie działanie jest oczywiście z ogromną szkodą dla kraju. Nadużywanie weta i działania nakierowane na sparaliżowanie władzy było zresztą jedną z prominentnych przyczyn upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Urzędami podatnymi na tę patologię może być np. urząd Prezydenta oraz urząd Trybunału Konstytucyjnego.

W tym pierwszym wypadku, ponieważ wybory prezydenckie są niezależne od wyborów parlamentarnych, opozycyjny Prezydent teoretycznie może wetować każdą ustawę autorstwa większości parlamentarnej i, o ile akcje Prezydenta wpisują się w przyjętą politykę opozycji a koalicja nie posiada większości parlamentarnej, to te weta będą skuteczne i w istocie uniemożliwią większości sprawowanie mandatu i mogą dobrowadzić do całkowitego paraliżu sejmu.

W tym drugim wypadku, jeśli partia rządzi przez dwie kadencje pod rząd, to może legalnie obsadzić swoimi ludźmi niemal cały Trybunał. Jeśli teraz posłowie opozycji zaczną zaskarżać do Trybunału każdą ustawę autorstwa rządzącej większości, a teoretycznie tak czynić mogą o ile taka jest polityka opozycji, to Trybunał może każdą taką ustawę udrzucać. Teoretycznie Trybunał ma odrzucać tylko ustawy sprzeczne z konstytucją; wymóg ten jest jednak niemożliwy do wyegzekwowania, skoro rozstrzygnięcia Trybunału są ostateczne, a sam Trybunał przez nikim nie odpowiada.

Zastanawia mnie, jak można zapobiec wystąpieniu tego rodzaju patologii?

Przy czym nie chcę się tutaj babrać w sprawy około obecnego "kryzysu konstytucyjnego". Interesuje mnie temat w ogólności i wolałbym, żeby nie ugrzązł on w aktualnych przepychankach politycznych. Podobnie nie interesuje mnie, czy Prezydent Lech Kaczyński nadużywał weta po wygranych wyborach przez Platformę Obywatelską.

"Nadużywanie weta" jest tak stare, jak ta instytucja. Przypomnę tylko, jak Cezar zinstrumentalizował instytucję trybuna ludowego do swoich celów (przejęli to po nim jego następcy). Przypomnę nasze rodzime "liberum veto", które doprowadziło do zerwania 73 sejmów. Instytucja weta w obu przypadkach została wprowadzona do obrony interesów słabszych przed samowolą silniejszych. W obu przypadkach była wykorzystywana do paraliżu państwa.


Choć w wypadku liberum veto należy dopisać, że oba sejmy rozbiorowe mogły być przeprowadzone dzięki jego praktycznej likwidacji (sejmy skonfederowane). Więc trudno orzec, co było mniejszym złem a co większym.


Słyszałem propozycję, żeby funkcję kontrolną przenieść na zreformowany Senat, który zostałby oderwany od tradycyjnej roli "Sejmu bis" a składałby się z dożywotnich posad dla byłych najwyższych przedstawicieli państwa. Prezydentów, prezesów trybunałów, tego typu. Pewnie taka konstrukcja trąci myszką (przypomina senaty Rzymu i Rz-plitej), jednak miałaby tę zaletę, że zmuszałaby do kształtowania myślenia państwowego, do pewnej ciągłości władzy, odpowiedzialności za przyszłość. Pewnie to kolejna mrzonka i pewnie i ta instytucja miałaby swoje własne patologie. Niemniej jest to trochę inna koncepcja, niż te w zabieraniu lub dodawaniu uprawnień do instytucji już istniejących.

Można wybierać na stanowiska większością kwalifikowaną, co zmusza do szukania ponadpartyjnego konsensusu.

Można też - tak jak w przypadku sędziów TK - zagwarantować bardzo wysoki stopień niezależności, głównie poprzez zapewnienie wysokich zarobków oraz emerytur. Dzięki temu są znacznie mniej podatni na przekupstwo finansowe lub korzyściami innego rodzaju.

Kolejny sposób to wymóg powoływania na stanowiska fachowców w danej dziedzinie. Osób, dla których bardzo ważnym kapitałem są prestiż i szacunek w środowiskach zawodowych.

Na pewno znajdzie się coś jeszcze ale to są chyba główne stosowane metody.


Dobrze wiedzieć, że Kościół tak jasno rozumie standardy zachodnich państw prawa.