No tak nie do końca, bo KK wprowadził apokryfy, które prawosławni uważają za ... niepewne (nie używają w nauczaniu i w liturgii ... poza dwiema modlitwami), a protestanci za wręcz heretyckie (czary, zbawienie za forsę, zbawienie z powodu doskonałosci - bezgrzesznośc człowieka).

No, ale też chyba nie powinniśmy się powoływać na na jedne pisma Ojców Kościoła jak nam pasuje, a w innych przypadkach gdy nie są one dla nas wygodne mówić, że to wyłącznie czyjaś prywatna opinia. Musimy się na coś zdecydować. Choć może mi się nie do końca podobać to, że takie teksty istnieją w pismach wczesnochrześcijańskich jednak ciężko mi udawać, że ich nie ma...

Atanazy w tym tekście podaje się nie na swoją opinie, ale na przekaz wcześniejszy. Ponadto dokładnie to samo co pisał Atanazy na Wschodzie pisał Hieronim na Zachodzie więc ciężko też uznać, że było to przekonanie na poziomie lokalnym. Świadectw tego typu z tego co zdążyłem się już dowiedzieć jest dość sporo. Ciężko temu zaprzeczyć.

Z synodów to synod Laodycejski (360 r. ne) wymieniając księgi ST przytoczył taki spis który przypomina kanon żydowski.

Chciałbym ze swojej strony mieć na to jakieś dobre kontrargumenty... takie argumenty które pokazywałyby, że od początku Kościół uznawał księgi deuterokanoniczne. Póki co mam wrażenie, że argumenty mojego znajomego są bardziej przekonywujące... :/

Ty napisałeś, że Kozioł może opierać swoje przekonanie wyłącznie na swojej wierze co na ten moment wydaje mi się dość krzywdzące. Starając się być obiektywnym mam wrażenie, że Jego wiara ma jednak silne podparcie w świadectwach wczesnego Kościoła.

Oczywiście, ale dalej nie zmienia to faktu, że od podejmowania decyzji w takich kwestiach są biskupi, a nie Ojcowie czy Doktorzy Kościoła.


Z kolei już następne synody, które miały miejsce zaledwie nieco ponad 30 lat później, podawały już szerszy kanon. I to ten kanon, a nie podany przez synod w Laocydei, został powtórzony w postaci Wulgaty. Mimo, zauważ, negatywnej opinii św. Hieronima na temat ksiąg, które dużo później nazwano deuterokanonicznymi.


Ale są to argumenty, które mają podważyć ostateczną opinię Kościoła na ten temat, która zresztą została potwierdzona setki lat później w sposób dogmatyczny. Musisz wybrać czy wybierasz znajomego czy Kościół.


Ale jest prawdziwe, bo nie ma żadnych dowodów na to, że Chrystus i Apostołowie uważali za natchnione tylko te księgi, które sobie wybrali protestanci.


Jak znajdzie tekst, że Apostołowie przyjmowali taki kanon, to będzie to jakieś świadectwo.

Jednak w tekstach, które przytoczyłem nikt nie podejmował decyzji. Wyrażały one raczej przekonanie wspólnoty Kościoła.

np. Hieronim napisał "Również i my mamy dwadzieścia dwie księgi Starego Testamentu, to znaczy pięć [ksiąg] Mojżesza, osiem [ksiąg] Proroków, dziewięć hagiografów, chociaż niektórzy zaliczają do hagiografów Księgę Rut i Kinoth (Treny). Uważamy, że księgi te należy liczyć osobno - w ten sposób mamy dwadzieścia cztery księgi starego zakonu. [...] Ten wstęp do Pisma Świętego może służyć jako bezpieczne wprowadzenie do wszystkich ksiąg które przekładamy z hebrajskiego na łacinę, abyśmy byli pewni, że to czego nie ma na naszej liście należy zaliczyć do pism apokryficznych. Dlatego też Księga Mądrości, która powszechnie nazwana jest imieniem Salomona, księga Jezusa syna Syracha, także [księga] Judyty i Tobiasza oraz Pasterz [Hermasa] nie są ujęte w kanonie."

Nie pisał o swojej opinii. Pisał o tym co "mamy", "uważamy", "przekładamy". Pisał ponadto o tym co nie zostało ujęte w kanonie zatem powoływał się na jakiś określony oficjalny kanon, który nie zawierał ksiąg takich jak księga Syracha, Judyty, Tobiasz itd.



Obecność tych ksiąg w Wulgacie nie musi świadczyć o ich kanoniczności. Biblia Lutra też zawierała księgi deuterokanoniczne mimo, że nie uznawał ich natchnienia. Uznawał je za literaturę pobożnościową pożyteczną do czytania jednak nie do kształtowania doktryny Kościoła. Hieronim napisał dokładnie to samo we wstępie do Wulgaty.




Ale z drugiej strony o co chodzi w dyskusji? Tylko na tym, żeby wybronić swoje własne zdanie czy aby przybliżyć się do prawdy? Oczywiście zakładam, że prawda leży po mojej stronie jednak chciałbym być otwarty na argumenty również drugiej strony ponieważ czasem nasze wstępne założenia mogą okazać się błędne.



Nie ma też dowodów na to że za natchnione uważali księgi spoza kanonu żydowskiego. Musimy zatem rozważyć siłę argumentów obu stron i spróbować obiektywnie ocenić co jest bardziej przekonywujące.



Nie wiem jakiego rodzaju tekstu mielibyśmy tutaj oczekiwać. Doskonale zdajemy sobie sprawę, że nie ma takiego tekstu ani na korzyść jednej ani drugiej strony.
Jeszcze raz powtórzę, że Atanazy uważał, że Kościół pierwotnie od "świadków i sług słowa" (Łukaszowe określenie apostołów) otrzymał księgi, które były w kanonie żydowskim. Wprawdzie to nie dowód, ale jeden z argumentów przemawiających za prawdziwością tego w co wierzy Kozioł.

@kaszek86

Oczekujesz, że dostaniesz jednoznaczne odpowiedzi na tematy, co do których nie ma zgodności między protestantami a katolikami? Dostaniesz tylko (aż?) uzasadnienia poszczególnych pozycji i odniesienia do źródeł.

@Kozioł


- Grecy byli najeźdzcami za czasów makabeuszy, a my mówimy o czasach Imperium Romanum. W pewnym sensie greka była językiem urzędowym Wschodu, ale z powodu jej rozpowszechnienia, nie z powodu zamiłowania Rzymian do języka Homera (to będzie później)
- Wszystkie pisma NT zostały spisane w tym języku. Jedynie co do Mt jest hipoteza (raczej dobrze uzasadniona), że grecki tekst bazuje na hebrajskim / aramejskim pierwowzorze. O tym będzie jeszcze niżej.
- Na ile znam opinie historyków, to wszystkie cytaty ST zawarte w NT są wzięte z... Septuaginty (dla kaszka86 - to właśnie jest greckie tłumaczenie hebrajskich/aramejskich tekstów, rozpowszechnione wśród shellenizowanych żydów). Nie wiem, na czym są oparte te opinie, ale przypuszczam, że albo są to jakieś różnice sformułowań, albo użycie Imienia Pana.



No właśnie. Popytaj historyków. Ale najpierw zaglądnij do Biblii. W Nowym Testamencie jest zauważalna różnica między Mateuszem a Łukaszem. Ten pierwszy powołuje się na "Prawo i Proroków". Ten drugi natomiast mówi o "Prawie, Prorokach i Psalmach"... Jak wspomniałem wyżej, to Mateusz był "bliżej hebrajskiego/aramejskiego"; Łukasz pisał oryginalną greką.

"Psalmy", czli dzisiaj "Pisma", to trzecia część żydowskiego kanonu (Tanakh, T-N-K). Który w latach życia Chrystusa... jeszcze nie był skanonizowany. Część uznawano, część nie, niektórzy traktowali je jako, khem , apokryfy... Zachowały się żydowskie dyskusje z przełomu I i II wieku, w których dyskutowano kanoniczność ksiąg:

- tzw. Pięcioksięgu Megilotu (PnP, Rut, Jer+, Koh, Est) - uznano
- Księgę Daniela, Esra, Nehemia, Kronik (1+2) - uznano
- Syracha i Makabejskie (1+2) i parę pomniejszych - te odrzucono, m.in dlatego, że były napisane po grecku

(notabene, najpóźniej od Qumran wiemy, że pięć z sześciu ksiąg odrzuconych miały też hebrajskie lub aramejskie rękopisy)

Co do Daniela to dyskutowano zam "rdzeń" jak i dodatki. Już sam fakt, że podważano ją jeszcze po śmierci Jezusa powinien dań do myślenia tym, którzy znają znaczenie Daniela i jego proroctw mesjańskich.

Ostatnią księgą, której status kanoniczny był jeszcze podważany w II wieku, była Pieśń nad Pieśniami.

PS: Luter tworząc kanon protestancki wzorował się na żydowskim - ale go nie przejął. Księga Daniela z podrzędnych "Pism" awansowała do Proroków Wielkich, przetasowano numerację i podział, żeby zachować liczbę 22 pism. Złe języki mówią, że w ten sposób zatarł ślady sporów późno-żydowskich co do tych ksiąg, które chrześcijanie uznali już przed ich żydowską kanonizacją.


Szybki gugiel

http://niedziela.pl/artykul/40393/nd/Ka ... a-Swietego

Ani słowa. Dodajmy słowo "sobór"

http://www.niedziela.pl/artykul/60170/n ... ag-Starego

Hippona, Kartagina, papież Innocenty oraz - ostatecznie - Trydent.

Ostatecznie.

I cytat z artykułu:

"Na 350 cytatów starotestamentowych w Nowym Testamencie, ok. 300 pochodzi z Septuaginty, nawet jeśli tekst grecki różni się od hebrajskiego oryginału."

Hmmm, ale właśnie od samego początku o to mi chodzi... Cały czas o te rzeczy pytałem. Od samego początku pytam jakie są świadectwa wczesnochrześcijańskie przemawiające za daną pozycją.

Chciałem w dyskusji z moim znajomym użyć jak najlepszych katolickich argumentów. Póki co mam wrażenie, że jego argumenty w pewnych kwestiach są mocniejsze.



Wiem czym jest Septuaginta. Jest kilka problemów. Po pierwsze nie wiadomo co wchodziło w skład Septuaginty w I w. a wiadomo, że skład się zmieniał i ciężko mówić nawet o jakimś ostatecznym składzie Septuaginty ponieważ były różne wersje jej składu.

Po drugie kiedy pisarze wczesnochrześcijańscy nawet nawiązywali do Septuaginty to wiązali ją z 22 księgami czyli ilością ksiąg w kanonie żydowskim (np. cytat Cyryla Jerozolimskiego, który przytoczyłem wcześniej)

Po trzecie w Qumran znaleziono teksty kanonicznych ksiąg hebrajskich, które miały tekst odmienny od tekstu masoreckiego a odpowiadający znaczeniowo tekstowi Septuaginty. Autorzy zatem mogli używać biblii hebrajskiej jednak odmiennej od tekstu masoreckiego. To troszkę odnośnie cytatu z artykułu

Po czwarte pytanie nie powinno dotyczyć tego skąd pochodził cytat (czy z pisma hebrajskiego czy z Septuaginty). Powinno raczej paść pytanie jakie księgi były cytowane. Biorąc pod uwagę żydowski podział ksiąg to w NT jest zacytowane (wyraźne cytaty np. "jest napisane..." lub "aby się wypełniło Pismo...") 16 z 22 ksiąg Starego Testamentu. Jeżeli chodzi o księgi deuterokanoniczne to z tego co zdążyłem się dowiedzieć nie ma ani jednego wyraźnego cytatu, choć do pewnych tematów w nich poruszonych nawiązuje Nowy Testament.



Co do nazewnictwa u Mateusza i Łukasza to z tego co wiem nawet same określenie "Prawo" mogło oznaczać więcej niż Pięcioksiąg (m.in. księgi prorockie). Różnie po prostu w tamtym czasie nazywano Stary Testament: "Prawo", "Prawo i Prorocy", "Prawo, Prorocy i Psalmy"

Ciężko jednoznacznie określić kiedy kanon ST przybrał dzisiejszy kształt ze strony żydowskiej. Najczęściej można znaleźć twierdzenia, że było to w Jabne jednak do dziś pozostaje to wyłącznie hipotezą historyczną.

Natomiast sam Łukasz wydaję się wskazywać na jakiś określony w pierwszym wieku zbiór Pism:
"I począwszy od Mojżesza poprzez wszystkich proroków wykładał im, co o nim było napisane we wszystkich Pismach. "

Jak pewnie spostrzegawczy czytelnik zauważy, powyższy post wysłałem bez ostatecznej korekty, stąd nie poprawiłem "Wszystkie cytaty z ST" na "większość cytatów" (patrz koniec posta).

A teraz parę pytań do kolegów forumowych i "kolegów kolegów":

1) Tłumaczenie TNK / LXX

- Czy prorok Izajasz zapowiedział, że "młoda kobieta porodzi Syna"? Czy też "panna ..."?
- Którą wersję podaje Mateusz? Którą Łukasz? Uzasadnij w historii, czy ewangelicy podkreślają młodość Maryi, czy jej dziewictwo.
- Która wersja jest zgodna z hebrajską edycją (TNK)? A która - z grecką?

2) Datowanie kanonu żydowskiego (rabinistycznego).

- Czy za życia Jezusa wszystkie znane stronnictwa posługiwały się tym samym kanonem?
- W którym wieku został ostatecznie zatwierdzony kanon żydowski?
- Które księgi były dyskutowane jeszcze po śmierci Jezusa?
- Która z nich jest ważna w kontekście przyjścia Mesjasza?
- Argument językowy: Dla których ksiąg, zwanych przez protestantów "apokryfami", nie odnaleziono greckich / aramejskich edycji?
- Pytanie dodatkowe: ile ksiąg Nowego Testamentu przyjęto do kanonu żydowskiego? W jakim języku były one spisane?

(O części tych zaganień pisałem wyżej)

3) Datowanie TEKSTU żydowskiego.

- Co to jest tekst mazorecki?
- Czy autorzy tesktu mazoreckiego dysponowali jedną wersją tekstu, czy były warianty?
- Co się stało z tekstami odbiegającymi od wersji ujednoliconej?
- Czy chrześcijanie mogą twierdzić, że twórcy tekstu mazoreckiego byli natchnieni przez Ducha Swietego?

4) Datowanie TEKSTU greckiego

- Co to jest Septuaginta?
- Czy autorzy tesktu greckiego dysponowali jedną wersją tekstu, czy były warianty?
- Czy chrześcijanie mogą twierdzić, że twórcy Septuaginty byli natchnieni przez Ducha Swietego?
- Czy sporne księgi ST zostały przetłumaczone przed ich ostatecznym kanonizowaniem przez rabinów? Czy po? (Dotyczy to ksiąg omawianych w kwestii 2)

5) Powstanie kanonu luterańskiego.

- Czy kanon luterański (ST) jest wiernym odbiciem kanonu żydowskiego?
- Czy kanon luterański bazował na tekstach dostępnych pierwszym chrześcijanom? Czy na tekstach mazoreckich?
- Ilu księgom Starego Testamentu Luter odmawiał natchnienia? (Pomijamy fragmenty). Jak wyróżnił te księgi w pierwszej edycji? Czy te księgi są dziś w kanonie luterańskim? Jak są one nazywane przez luteran?
- Ilu księgom Nowego Testamentu Luter odmawiał natchnienia? Jak wyróżnił te księgi w pierwszej edycji? Czy te księgi są dziś w kanonie luterańskim? Jak są one nazywane przez luteran?

@kaszek86



Patrz kwestia 1.



Nie. Dzisiejsza Biblia żydowska nosi nazwę Tanakh. Jest to akronim od liter Taw-Nun-Kaph. A to jest skrótem od:

- Tora: Prawo
- Nevi'im: Prorocy
- Ketuvim: Pisma (kiedyś: Psalmy, od pierwszej księgi)

Więcej poniżej.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Tanach

Jeżeli zainteresujesz się tematem, to łatwo odnajdziesz informacje, że pierwsza i druga część za życia Jezusa były już "zkanonizowane" (choć saduceusze uznawali tylko Prawo), natomiast trzecia część była jeszcze w trakcie kodyfikacji.

Stąd użyta przez Łukasza nazwa "Psalmy" (inne pisma jeszcze nie były "zaklepane").

Stąd też Daniel u Zydów jest w "Pismach", gdyż prorocy byli zamknięci.
Co nie przeszkodziło chrześcijanom na używanie tej księgi jako prorockiej w NT.
Co nie przeszkodziło też Lutrowi "przetasować" tę i parę innych ksiąg (patrz wyżej).

Septuaginta służyła jako pomost między kulturą hebrajską (myśl) a grecką (język). Nie dziwi zatem wykorzystanie Septuaginty w Nowym Testamencie napisanym po grecku. Cytowanie z Septuaginty nie musi być równoznaczne z tym, że ktoś uważał wszystkie teksty wchodzące w jej skład za natchnione.



Wg żydowskiego komentarza do Nowego Testamentu wydanego w ramach prymasowskiej serii biblijnej wynika, że termin "Prawo" było używane również na określenie całego TaNaK. Tak samo określenie "Prawo i Prorocy".



Czy możesz mi wskazać jakieś teksty źródłowe mówiące o tym, że wśród żydów tzw. księgi deuterokanoniczne (Syracha i Makabejskie i te pare pomniejszych) były w ogóle brane pod uwagę? Bo niestety nie wiem gdzie to sprawdzić.

Kpisz? Testujesz tylko? Ten "twój kolega" to coś w stylu, jak w filmie "Co mi zrobisz jak mnie złapiesz"... ten Twój kolega...

- Różnica między "panną" a "młodą dziewczyną" to coś więcej, niż korzystanie z gotowego tłumaczenia przy cytatach. Mateusz, którego ewangelia jest najbardziej judeochrześcijańska, uwzględnia tradycję "panny".

- Kolega Kozioł twierdził w tym wątku, że używanie przez Jerozolimczyków języka okupanta jest absurdalne (czy coś w tym stylu). Pomijając mylenie Greków i Rzymian - nie miał w tym racji.

- Owszem, używanie tekstów nie oznacza automatycznego uznania całego składu. Zwłaszcza, że Septuaginta (wbrew twierdzeniom Kozioła) nie powstała automatycznie jako tłumaczenie 22 ksiąg (lub 24, różnica jest w podziale).

primo: najpierw przetłumaczono Torę. Potem część ksiąg. Potem jeszcze część. Kanon Septuaginty też powstawał stopniowo, choć stosunkowo szybko się zamknął

secundo: gdyby przetłumaczono od razu 22 księgi, to kolejność odpowiadałaby kanonowi żydowskiemu. A tak nie jest. Septuaginta zaczyna się od Pięcioksięgu (Tory), ale potem jest część "Proroków" (księgi historyczne), potem pisma, a na koniec reszta Proroków (księgi mesjańskie). Kolejność zasadniczo jak w katolickich wydaniach ST.

tertio: Last but not least: Septuaginta wyprzedzała kanony rabinistyczne. Patrz - księga Daniela

- powiem więcej: cytowanie z septuaginty nie oznacza nawet akceptacji wszystkich "bezspornych" ksiąg. Nie odnaleziono cytatów z 9 ksiąg ST "protokanonicznych". Odnaleziono nawiązania (nie cytaty) z ksiąg "deuterokanonicznych" (patrz link niżej). Odnaleziono też cytaty lub nawiązania do zaginionych apokryfów lub do greckiego poety.

Jak zwykle solidne źródło w tej kwestii wypordukował kiedyś Barney, nie będę przekopiowywał jego całych tekstów:

http://analizy.biz/marek1962/kanonpisma.htm

Od siebie dodam tylko poniższe. Nawiązanie do tego odnajdziesz w liście św Judy, 1:9.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Wniebowzi ... %C5%BCesza



Nie znam żydowskiego (?) komentarza do prymasowskiej (??) serii biblijnej. Jestem natomiast pewien, że niektóre ugrupowania żydowskie z okolic roku 33 n.e. używali tych pojęć dla "całej" Biblii. Więc saduceusze, którzy uznawali Torę, mówili "Prawo". A ucznie w piśmie - zakładam - Prawo i Prorocy. Faryzeusze być może dodawali Psalmy.



Jestem w tej kwestii także amatorem, ale znajomość paru języków pomaga. Poniżej jedno źródło na temat sporów wokół Syracha

http://dtorah.com/otzar/shas_soncino.ph ... in&df=100b

Z innych źródeł wiem jednak, że cytowano Syracha w pismach rabinistycznych: Hagigah 13a, Niddah 16b, Ber. 11b. Niestety nie mam linków do tekstów źródłowych. Inne źródło twierdzi, że nawet protestanci korzystali z tego "apokryfu". Notabene, akurat tutaj mamy jedną z pierwszych list kanonów...

Co do Makabejczyków nie namierzyłem czegoś w tym stylu. Jednakże żydowskie święto Chanuka bazuje na wydarzeniach opisanych w tych pismach. A Vox Populi... wiadomo. Tradycja z nieba (dosłownie) nie spadła.

A czy nie chodziło o różnicę między "panną" (młodą dziewczyną) a "dziewicą"?



Zgadzam się. Choć zastanawia mnie to, że chrześcijanie pierwszych wieków zastanawiając się jakie księgi wchodziły w skład Starego Testamentu raczej nie zastanawiali się nad tym co wchodziło w skład Septuaginty, ale jakie księgi za natchnione były uważane w Palestynie.
Poza tym jaką formę miała Septuaginta? Czy w I. w. mogła mieć formę kodeksu zawierającego cały zbiór ksiąg? Jeżeli były to księgi funkcjonujące osobno to gdzie był punkt odniesienia co do tego co wchodziło w skład Septuaginty?



Pisałem już o tym wcześniej. Co do nawiązań to można znaleźć w NT nawiązania również do ksiąg apokryficznych (np. Testament Mojżesza) a także poetów i filozofów pogańskich, ale raczej nikt nie wpadł na pomysł aby brać pod uwagę wciągnięcia takich rzeczy do kanonu. Dlatego ja właśnie zwróciłem uwagę na brak sformułowań względem tekstów deuterokanonicznych takich jakie występują względem tekstów protokanonicznych ("Pismo mówi...", "słowo spisane przez proroka...", "jest napisane..." itp.)



Sam Jezus używa pojęcia "Prawo" dla całego Starego Testamentu.
Np. "Ale to się stało, aby się wypełniło słowo napisane w ich Prawie: Nienawidzili Mnie bez powodu." (J 15:25) cytat nie pochodził z Pięcioksięgu ale z Psalmu 35
Podobnie tutaj:
"Odpowiedział im Jezus: Czyż nie napisano w waszym Prawie: Ja rzekłem: Bogami jesteście?" (J 10:34) tutaj cytat pochodzi z Psalmu 82

Pomimo, że "Prawo" odnosiło się często do Pięcioksięgu to jednak uważa się że jednocześnie określenia "Prawo", "Prawo i Prorocy", "Prawo, Prorocy i Psalmy" są różnymi nazwami Starego Testamentu tamtych czasów

Pozostaje pytanie, co to jest ten "hebrajski oryginał". Edycja masorecka powstała długo po LXX. Jeśli jest tak, jak chce Kozioł, że przecież Apostołowie myśleli po semicku i używali hebrajskich Biblii, a jednocześnie cytowali wg LXX, to wynika stąd, że albo różnice im nie przeszkadzały, albo tych różnic nie było i to LXX jest wierniejsza oryginałowi (przynajmniej w tych fragmentach).

Co do "panny" i dziewicy". Mam wrazenie ze w tamtych czasach to byly synonimy.
Nie to co dzis.

Daleko idące wnioski wyciągasz. Hebrajczycy byli bardzo przywiązani do swojej kultury. Na pewno ci, którzy wrócili z wygnania, odbudowali Świątynię i np. nie uznawali Samarytan. Uważasz, ze w synagogach w Palestynie używali przekładu greckiego zamiast języka własnej kultury? Jeżeli tak, to jakim cudem przetrwały zwoje hebrajskie
To, że używano przez chrześcijan Septuaginty wcale tego nie neguje. NT został spisany całe pokolenie po śmierci Jezusa, gdy chrześcijaństwo wyszlo juz sporo poza Palestynę i obejmowało 3 kontynenty, gdy chrześcijaństwo dawno wyszło poza hebrajskie ramy etniczne. Apostołowie wychowywali się pokolenie wcześniej wśród Hebrajczyków żyjących w Palestynie. Teza, że w Palestynie używano w synagogach przekładu na grekę zamiast hebrajskiego to dopiero teza absurdalna! Cieszę się, że to przyznajesz.Tego nigdzie nie twierdziłem. Nie mam zielonego pojęcia skąd to wziąłeś.

Edycja masorecka to po prostu wprowadzenia zapisywania samogłosek. A Twoje wnioski co do wierności nie podzielał nikt w starożytności i nie podziela i dziś.

A chleb to ugniatanie ciasta. Czy Wy ludzie naprawdę nie widzicie tych przesunięć kategorialnych, czy udajecie?
Nikt, nigdy, zupełnie. Nikt w starożytności nie traktował LXX jako najbardziej kanonicznej edycji Startego Testamentu. Uważa tak tylko zefciu.