djdomin napisał(a):
W skład Tory wchodzi 5 pierwszych ksiąg ST
Nie do końca.
szumi napisał(a):
Rojza Genendel napisał(a):
Nie masz racji.
Żydzi wierzą, że Tora istniała zanim został stworzony świat.
Są tacy co wierzą, że Boga nie ma...
Czy to ma wpływ na stan faktyczny?
Nie wpływa, ale nie oznacza to, że tak nie jest.
biedronka25 napisał(a):
to jak w koncu z ta Tora jest
Słownik Wiedzy Biblijnej pomoże.
str. 771-772
TORA
Jedno z podstawowych pojęć religii biblijnej i literatury rabinackiej.
Słowo "tora" (hebr
tôrâ) znaczy "wskazówka, pouczenie".
"Tora" często tłumaczy się jako "prawo", tak jak konsekwentnie w ->Septuagincie,
chociaż greckie
nomos ma szersze znaczenie niż "prawo".
Przekład ten budzi zastrzeżenia, ale jest bezpodstawny.
Na przykład w Wj 12,49 czytamy:
"Takie samo prawo będzie dla tubylców i dla cudzoziemców przebywających pośród was".
Niewątpliwie w tym miejscu należy słowo "tora" oddać za pomocą "prawo".
"Prawo" jest poszerzeniem podstawowego znaczenia "tora", ponieważ pouczenia Boże mają moc prawa.
Zwłaszcza w Księdze Kapłańskie i w Księdze Liczb poszczególne prawa Boże nazywa się "tora" (hebr
tôrâ).
U podstaw biblijnej koncepcji Tory leży idea drogi Bożej, którą należy podążać - idea,
której najpełniejszy wyraz znalazła w pismach proroków i w Księdze Psalmów.
Jeżeli Bóg jest promulgatorem Tory jako prawa, to
Torę mogą - w najszerszym jej sensie - promulgować także królowie,
-> kapłani, mędrcy, a nawet mądre ->kobiety (Prz 1,8; 6,20).
Historycznie najbardziej znaczące było ogłoszenie Tory przez ->Mojżesza;
fakt ten znalazł potwierdzenie już w ->Pentateuchu, mianowicie w
Pwt ,44:
"Takie prawo dał Mojżesz dał Izraelitom".
Traktat ->Miszny, znany jako Etyka Ojców (Pirqe 'Abot),
rozpoczyna się od słów:
"Mojżesz otrzymał Torę na górze Synaj" - tezy, stanowiącej jedną z podstawowych zasad judaizmu rabinackiego.Na górze ->Synaj Izraelici otrzymali nie tylko ->Dziesięć Przykazań,
lecz także - jak należałoby przyjąć - Torę w szerszym sensie.
Rozwój pojęcia Tory dokonywał się następująco:
(1) promulgacja poszczególnych, przez boga stanowionych, ustaw -
tôrôt;
(2) Tora ogłoszona przez Mojżesza, męża natchnionego przez Boga;
(3) określona idea Tory jako księgi Tory, którą w czasach Ezdrasza i Nehemiasza stanowiła wczesna postać Pentateuchu;
(4) w czasach rabinackich Tora jako Pentateuch w postaci takiej jak obecnie (->Kanon).
Rabini używali terminu "tora" w sensie bardzo szerokim.
Mógł on odnosić się do pięciu ksiąg Mojżesza albo do całego objawienia Bożego.Obejmował dwa podstawowe rodzaje materiałów:
prawnicze (halachiczne) i literackie (haggadyczne),
do których później włączono wszystko, co można było zaliczyć do opowiadania i poezji,
nie było prawniczą interpretacją tekstu biblijnego itp.
Rabini poszerzali pojęcie Tory, aby objąć nim inny rodzaj dychotomii:
Tora pisana i Tora ustna, do której należały tradycje, przekazywane ustnie
dopóki nie znalazły pisemnego wyrazu w Misznie, podstawie ->Talmudu
(por. Zwój Świątynny z ->Qumran, który
być może był traktowany jako dodatkowa księga Tory).
Przyjmowano, że obydwie Tory, spisana i ustna zstąpiły z nieba;
znana jest nawet tradycja rabinacka o istnieniu Tory przed ->stworzeniem świata
oraz tradycja mówiąca, że Bóg dokonał dzieła stworzenia za pomocą Tory
(por. Syr 24,1-23; Prz 9,22-31).Judaizm rabinacki przywiązywał wagę do radości wypełniania przykazań Tory;
zachowywanie Tory dawało pewność zbawienia.Trudno przecenić znaczenie Tory nie tylko we wczesnym judaizmie, lecz w ogóle w dziejach judaizmu do dnia dzisiejszego.
W Księdze Powtórzonego Prawa wspomina się o obowiązku,
jaki ciążył na królu w stosunku do Tory:
"Gdy zasiądzie na królewskim swym tronie,
sporządzi sobie na zwoju odpis tego prawa z tekstu kapłanów-lewitów" (17,18).
Żaden z królów izraelskich czy judzkich nie wywiązał się - na ile wiadomo - tego obowiązku,
z wyjątkiem w pewnym sensie, ->Jozjasza, który wprawdzie
polecił odczytać całą księgi przymierza w świątyni,
ale nie kazał sporządzić jej kopii (2 Krl 23,3).
O obowiązku króla wobec Tory napomyka się też w Księdze Lamentacji:
"Król i książęta u pogan; nie ma już Prawa" (2,9).
Również
na kapłanach spoczywał obowiązek troszczenia się o Torę,
a jej interpretowanie należało do ich codziennych zadań (Jr 18,18; Ag 2,11-13).
Wielkie zainteresowanie torą wykazywali także -> prorocy, zwłaszcza gdy lud odstępował od drogi Bożej
(Iz 1,10; 5,24; Jr 2,8; 9,12).
W Ml 2,6 znajduje się jedyna w pismach prorockich wzmianka o Prawie Mojżeszowym,
co świadczy, że
wczesna koncepcja Tory jako pouczenia, które bezpośrednio pochodzi od Boga,
miała wśród proroków pierwszeństwo przed koncepcją Prawa Mojżeszowego.
Najwcześniejsze podstawy chrześcijan wobec Tory były ambiwalentne.
Jedna z nich znajduje wyraz w słowach Jezusa zawartych w Ewangelii Mateuszowej:
"Nie sądźcie, że przyszedłem znieść Prawo albo Proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić.
Zaprawdę bowiem powiadam wam: Dopóki niebo i ziemia nie przeminą,
ani jedna jota, ani jedna kreska nie zmieni się w Prawie, aż wszystko się spełni" (5,17).
To wyraźnie i pozytywne stanowisko nie jest jednak typowe dla całego Nowego Testamentu.
->Paweł chociaż daje wyraz wierze, że
miłość jest doskonałym wypełnieniem Prawa (Rz 18,8-10), również twierdzi, iż
"człowiek osiąga usprawiedliwienie nie przez wypełnianie Prawa za pomocą uczynków, lecz
jedynie przez wiarę w Jezusa Chrystusa" (Ga 2,16) i że
"siłą grzechu [jest] Prawo (1 Kor 15,56); ->Usprawiedliwienie.
Tym radykalnym stanowiskiem Pawłowi udało się przeciąć pępowinę łączącą chrześcijaństwo z judaizmem i
wprowadzić na ja jego obecną drogę.
Zob. też: Historia interpretacji, art. Interpretacja żydowska; Prawo; Lekcjonarze, art.Tradycja żydowska; Synagoga.
Philip Stern (pp)
......................
str. 587-589
PENTATEUCH
Forma.
Pierwszych pięć ksiąg Biblii
(->Księga Rodzaju; ->Księga Wyjścia; ->Księga Kapłańska; ->Księga Liczb; ->Księga Powtórzonego Prawa),
znanych jako Pentateuch, czyli Pięcioksiąg,
ma w zasadzie formę opowiadania, ciągnącego się od ->stworzenia świata do śmierci ->Mojżesza
tuż przed wkroczeniem Izraelitów do ->Ziemi Obiecanej.
Chociaż obszerne fragmenty tych ksiąg zawierają ->Prawo (głównie Wj 20-40, Kpł, Lb i Pwt),
nie mają one charakteru prawniczego.
Hebrajski termin ->Tora, którym określa się Pentateuch, przyjęto tłumaczyć jako "prawo",
lecz jego znaczenie lepiej oddają określenia "pouczenie" lub "wskazówki".
Dlatego części narracyjne, opisujące dzieje ->przodków w Rdz 12,5,
tak samo należą do "tory", jak ->Dziesięć Przykazań z Wj 20,
ponieważ one również zawierają zawierają naukę na temat natury Boga Izraela,
relacji między Bogiem a Izraelem oraz moralnego postępowania właściwego dla życia w obliczu Boga.Prawne części Pentateuchu, mają, jak w wielu prawach społecznych, wyraźnie charakter wskazówek,
wyrażonych bądź to w formie maksym (np. Wj 21,16),
bądź to w formie opisu hipotetycznych przypadków (Wj 21,2-6).
Jednakże tylko w niewielu przypadkach, np. przy opisie zasad dotyczących systemu ofiarnego (Kpł 1-7)
lub instrukcjach dotyczących budowy ->przybytku (Wj 25-27),
prawodastwo ma charakter usystematyzowany.
W Księdze Powtórzonego Prawa w rodz. 1-16 stanowiących pożegnalną mowę Mojżesza,
przywołanie minionej historii narodu ma wyraźnie charakter napomnienia (rozdz. 1-11)
oraz przedstawienia praw obowiązujących w Ziemi Obiecanej (rozdz. 12-26),
ale tło historyczne przypomina czytelnikowi, że
wszystko to bezpośrednio adresowane jest do konkretnego pokolenia w historii narodu.
W częściach narracyjnych "pouczenia" mają charakter bezpośredni.
W niektórych przypadkach przedstawia się przykład do naśladowania (np. wierność Abrahama czy prawość Jozefa),
lecz nawet w nich, a zwłaszcza w opowiadaniach o kłamstwach ->Abrahama czy oszustwach ->Jakuba,
znajdujemy niewiele materiału, który zawierałby bezpośrednie wskazówki moralne.
Tak więc Pięcioksiąg nie jest jakimś wyczerpującym zbiorem zasad życia,
nie tworzy spójnego sytemu teologicznego,
nie jest też typową relacją z przeszłości, mającą zilustrować oczywiste prawy moralne.
Autorstwo.
Chociaż Pentateuch przez wieki był znany jako "pięć ksiąg Mojżeszowych,"
i to przypuszczalnie dlatego, że Mojżesz jest główną ich postacią,
to jednak już dawno stwierdzono, że
Mojżesz nie może być autorem tego dokumentu i że
Pięcioksiąg w zasadzie jest dziełem anonimowym.
Tradycja żydowska, która cały materiał zawarty w Pięcioksięgu traktuje jako dzieło Mojżesza,
co znajduje wyrazy również w Nowym Testamencie (Mt 8,4; Łk 20,37; Dz 3,22),
nie wnosi niczego w kwestii jego autorstwa, ponieważ
zwyczajowo odwoływano się do tych ksiąg jako do "Mojżesza" (Łk 12,27; 2Kor 3,15),
->Mojżeszowi przypisuje się autorstwo względnie niewielkiej części Pentateuchu, a mianowicie:
Wj 21-23 - praw znanych jako "Księga Przymierza" (Wj 24,4-8);
Lb 33 - opisu wędrówki Izraela przez pustynię (por. Lb 33,2);
Pwt 5,6-2 - Dziesięciu Przykazań (por. Pwt 31,24).
Teksty te należą zarazem do do fragmentów,
które większość historyków uważa za najstarsze.
Bez względu na to, czy Mojżesza można w sensie dosłownym uznać za autora jakiejkolwiek części Pięcioksięgu czy też nie,
należy przyjąć, że jego dzieło i nauczanie stanowiło pierwszy bodziec do jego powstania.
Geneza i datowanie.
W biblistyce zawsze dominowała tendencja do traktowania Pentateuchu jako
kompilacji rozmaitych dokumentów pochodzących z różnych okresów historii Izraela.
Zgodnie z klasyczną teorią dokumentów Pięcioksięgu,
sformułowaną przez Juliusa Weillhausena i innych uczonych w XIX w. (->Historia interpretacji, art. Współczesna krytyka biblijna),
najstarszym źródłem Pięcioksięgu był dokument -> J.
(nazywany tak od jego autora, Jahwisty, który mwówiąc o Bnogu używa imienia Jahwe) z IX w. przed Chr.
Dokument ->E (od Elohisty, który określa Boga hebrajskim terminem
'ĕlōhîm) pochodzi z VII w.
Oba te źródła J i E, zostały połączone w połowie VII w. Księgę Powtórzonego Prawa,
oddzielne źródło datowane na 621 r. przed Chr., dodano do materiału J E w połowie VI w.
Ostatnie główne źródło, Pismo Kapłańśkie (->P),
zostało dołączone do źródeł wcześniejszych około 400 r. przed Chr.
A zatem Pięcioksiąg, jaki znamy dzisiaj, powstał nie wcześniej niż pod koniec V w. przed Chr.Wszystkie elementy powyższej rekonstrukcji budzą pewne wątpliwości, a
a teoria jako całość nie spotyka się już w powszechną akceptacją;
jednakże szerszego poparcia nie zyskała żadna inna teoria,
dlatego pozostaje ona punktem wyjścia do studiów nad genezą i datowaniem Pentateuchu.
Ci, którzy nadal uważają ją za zasadniczo słuszną,
często umieszczają datę powstania źródła jahwistycznego o wiek wcześniej, w czasach zjednoczonego królestwa,
aby móc przyjąć, że przynajmniej zasadnicza część Księgi Powtórzonego Prawa powstała w VIII, a nie VII w.,
a źródło kapłańskie, napisane w czasach wygnania w VI w., a nie po powrocie w V w.,
może zawierać znacznie starszy materiał.
Natomiast jedna z bardziej radykalnych rewizji tej teorii
proponuje, by fragmenty napisane przez autora jahwistycznego uznać za najpóźniejsze,
a nie najwcześniejsze części Pięcioksięgu, i że
to one, a nie źródło kapłańskie, nadały całości ostateczny kształt.
Cennym rozwinięciem tej teorii w ostatnich dziesiątkach lat była próba odczytania intencji autorów
przypuszczalnych źródeł jako teologów, którzy
opisując historię Izraela, chcieli przekazać określone przesłanie swoim współczesnym.
Przyjęto, że przesłanie autora jahwistycznego jest adresowane do czasów ->Salomona i
wzywa Izrael, aby dowiódł, że
jest błogosławieństwem dla narodów zgodnie z obietnicą daną Abrahamowi (Rdz 12);
autor elohistyczny kieruje wezwanie do Izraela w IX w.,
aby żył w "bojaźni" Bożej w obliczu szerzących się obcych kultów.
Dzieło Deuteronomisty traktuje się jako program reformy narodowej,
podkreślający jedność Izraela mimo sytuacji politycznej, podzielonego królestwa, i
wzywający do wspólnego oddawania czci Jahwe.
Źródło kapłańskie, adresowane do Żydów w niewoli babilońskiej, potwierdza prawdziwość religijnej i kultowej tradycji Izraela oraz
przypomina pokoleniu, które niemal porzuciło nadzieję na przyszłość,
o danej przez Boga obietnicy błogosławieństwa i dostatniego życia w ziemi (Rdz 1,26).
Inne - obok badania źródeł - metody analizy czasami potwierdzają wyniki analizy dokumentarnej, a czasami im przeczą.
Podejście krytyki form literackich, która analizuje formy literackie
(takie jak saga, opowiadanie i historia moralna, czasami nazywana legendą),
aby odkryć rolę, jaką odgrywały one w codziennym życiu,
okazało się w zasadzie zbieżne z analizą dokumentarną.
Zajmuje się ono badaniem tego, co ryje się za źródłami literackimi Pięcioksięgu,
aby odtworzyć środowisko życiowe różnorodnych materiałów oraz
zaproponować wzorce tworzenia się przekazów wcześniejszych niż jakiekolwiek źródło pisane.
Dlatego, na przykład, jedno z ważniejszych opracowań autorstwa Martina Northa, w pełni przyjmuje konstrukcję dokumentarną,
lecz okrywa pięć kryjących się za nimi, głównych "wątków" lub idei
porządkujących, wokół których został zebrany stopniowo cały materiał Pięcioksięgu:
obietnica dana przodkom,
->wyjście z Egiptu,
prowadzenie przez ->pustynię,
nadanie Prawa,
wprowadzenie doi Ziemi Obiecanej.
Badania nad technikami tworzenia i przekazu materiałów ustnych
podważają teorię o zasadniczo lub ostatecznie literackim charakterze powstawania Pentateuchu.
Na przykład jest możliwe ujmowanie księgi Rodzaju jako jednego obszernego ustnego opowiadania,
w którym różne wspływy pozostawiły swój ślad w postaci względnie niewielkich sprzeczności czy niezgodności,
ale które w zamierzeniu miało być słuchane w całości, ponieważ
późniejsze jego elementy w sposób świadomy nawiązują do elementów wcześniejszych oraz
na nich budują (na przykład opowiadania o zagrożeniach matek rodu: Rdz 12,10-20; 20,1-18; 26,1-16).
Inne badania procesu tworzenia się Pentateuchu, takiego jaki znamy obecnie,
sugerują, że kształt nadali mu przede wszystkim autorzy tworzący większe bloki jego materiału, a
nie redaktorzy splatający w całość szereg wątków narracyjnych,
jak to zakłada teoria dokumentarna.
Wątki.
Jaka jest zasada porządkująca całość Pięcioksięgu jako dzieła literackiego?
Przede wszystkim należy stwierdzić, że
materiał Pięcioksięgu został na tyle scalony, że sprawia wrażenie spójnego dzieła.
Szczególnie ostatnie cztery księgi, które rozpoczynają się od opowiadania o narodzinach Mojżesza(Wj 2) i
kończą opowiadaniem o jego śmierci (Pwt 34), łączą silne związki narracyjne.
Błędem byłoby jednak uważać Pięcioksiąg przede wszystkim za biografię Mojżesza,
ponieważ nie można by wtedy wskazywać na niewątpliwe relacje między czterema ostatnimi księgami a Księgą Rodzaju,
która jest historią przodków Izraela w ogóle, a nie tylko Mojżesza.
Niektórzy sugerują, że pewne krótkie fragmenty podsumowujące narracje Pięcioksięgu w Pwt 26,5-10 i 6,20-24 (por Joz 24,2-13) i
mające charakter izraelskiego wyznania wiary w Boga, który kieruje historią Izraela,
wskazują na podstawową linię narracji całego Pięcioksięgu.
Główne elementy tego "małego credo" (Gerhard von Rad) to
pochodzenie przodków i Boże wybranie,
ich pobyt w Egipcie oraz wejście ludu do ->Ziemi Obiecanej.
Plan ten rzeczywiście z grubsza odpowiada treści Pięcioksięgu,
chociaż omija istotne wydarzenia na ->Synaju, które
zajmują ważniejszą część w jego narracji.
Być może należy jednak szukać wątku koncepcyjnie bardziej jednolitego niż po prostu streszczać narrację Pięcioksięgu.
Główną sprężyną akcji Pięcioksięgu wydaje się obietnica boża,
o której mowa w Rdz 12,1-3 (przypomina się o niej, kładąc nacisk na różne jej aspkety, w 15,4-5.13-16.18-21; 17,4-8; 22,16-16;
aluzje do niej znajdują się w wielu fragmentach Pięcioksięgu).
Obietnica ta zawiera trzy elementy:
potomstwo ("Uczynię bowiem z ciebie wielki naród"),
więź ("będę ci błogosławił") i dar w postaci ziemi ("do kraju, który ci ukażę").
Można by powiedzieć, że wypełnienie lub częściowe niewypełnienie tych obietnic stanowi właśnie temat Pięcioksięgu.
Temat potomstwa jest niewątpliwie tematem Księgi Rodzaju.
W opowiadaniach związanych z Abrahamem pojawia się on przeważnie w postaci niepojących pytań:
Czy w ogóle narodzi się syn? Co się z nim stanie?
W tym kryje się znaczenie wielu opowiadań Księgi Rodzaju mówiących o niebezpieczeństwach , grożących przetrwaniu rodziny:
bezpłodność matek rodu, konflikt pomiędzy braćmi, często grożące zgubnymi skutkami,
oraz klęski głodu powtarzające się w Ziemi Obiecanej.
Temat więzi Bóg-człowiek najwyraźniej pojawia się w Księdze Wyjścia oraz Księdze Kapłańskiej.
Zarówno podczas Wyjścia, jak i na Synaju staje się jasne, co znaczyły słowa obietnicy
("Będę ci błogosławił"; "Zawrę z tobą przymierze"; Będę twoim Bogiem").
Błogosławieństwo przychodzi w postaci ocalenia z niewoli w Egipcie raz nadania Prawa.
->Przymierze na górze Synaj, które rozpoczyna się słowami:
"Ja jestem Pan, Bóg twój," nadaje ostateczny kształt więzi Izraela ze swym Bogiem,
zapowiedzianej przez przymierze zawarte z przodkami.
Księga Kapłańska określa w jaki sposób więź zapoczątkowana teraz przez Jahwe powinna być podtrzymywana;
system ofiarny nie jest ludzkim sposobem dojścia do Boga, lecz jako
nakazany przesz Boga jest drogą zadośćuczynienia i przebłagania za naruszenie przymierza.
Temat ziemi dominuje w Księdze Liczb i Księdze Powtórzonego Prawa.
Księga Liczb rozpoczyna się relacją o przygotowaniach do zajęcia Ziemi Obiecanej, a
kończy opowiadaniem o zdobyciu jej częśći leżącej na wschód od Jordanu, przez dwa i pół plemienia Izraela.'
Księga Powtórzonego Prawa przekazuje ludowi izraelskiemu prawa, według których mają żyć w obliczu Boga,
dokładniej - w "ziemi, którą wam daje Pan, Bóg waszych ojców" (Pwt 4,1).
Żadna z obietnic nie spełniła się w Pięcioksięgu do końca:
obietnica potomstwa tak licznego jak ziarnka piasku na wybrzeżu morza (Rdz 22,17)
dopiero zaczyna wypełniać się w momencie, gdy kończy się Pięcioksiąg;
obietnica więzi opartej na ->Błogosławieństwie i przymierzu
nadal trwa i jeszcze nie wypełniła się do końca;
obietnica ziemi przy końcu Pięcioksięgu wypełniła się tylko częściowo.
A zatem całej strukturze Pięcioksięgu
nadają kształt obietnice dane Abrahamowi - obietnice, które nigdy nie spełniają się ostatecznie,
ale wziąć wybiegają w przyszłość, która przyniesie ich spełnienie.
David J. A. Clines (ak)
